Eusebius Hieronymus Stridonensis

De viris illustribus

(ed. J.-P. Migne, post. R. Khazarzar)

Patrologiae cursus completus. Series latina. Vol. 23.
Paris: Migne, 1845, pp. 597–719.

Hoc libro de Illustribus Viris sive apud ipsum Hieronymum, sive apud alios veteres scriptores, nihil ferme praeclarius est ac celebrius. De operis utilitate ipse sibi placuisse sanctissimus Auctor videatur, quod in libris, quos subinde elucubravit, mentionis de illo injiciendae lectoribus suis occasionem nullam non arripuerit. Statim ab eo scripsit contra Jovinianum, cumque de Joanne sermo incidisset, quod usque ad Trajani vixerit imperium, id est post passionem Domini sexagesimo octavo anno dormierit, Hoc et nos, inquit, in libro de Illustribus Viris breviter perstrinximus. Paulo post, epist. 47, ad Desiderium: Scripsi librum de Illustribus Viris ab Apostolis usque ad nostram aetatem, imitatus Tranquillum, Graecumque Apollonium: et post Catalogum plurimorum, me quoque in calce voluminis quasi abortivum et minimum omnium Christianorum posui; ubi mihi necesse fuit usque ad decimum quartum annum Theodosii principis quid scripserim, breviter annotare. Paria habet in Praefatione Commentariorum in Jonam: in libro autem secundo contra Rufinum sane luculenter: Ante annos ferme decem eum Dexter amicus meus, qui Praefecturam administravit Praetorii, me rogasset, ut Auctorum nostrae Religionis ei indicem texerem, inter caeteros tractatores posui et hunc librum a Pamphilo editum, etc.

2. Ipsam quam fecisset libro inscriptionem, quaeve ejus esset quodammodo indoles, sedulo ad Augustinum epistola 112 rescribens docet. Dicis accepisse te librum meum a quodam fratre, qui titulum non haberet, in quo Scriptores Ecclesiasticos tam Graecos quam Latinos enumeraverim: cumque ab eo quaereres, ut tuis verbis utar, cur liminaris pagina non esset inscripta, vel quo censeretur nomine, respondisse appellari Epitaphium, et argumentaris quod recte sic vocaretur, si eorum tantum vel vitas vel scripta ibi legisses, qui jam defuncti essent, cum vero multorum et eo tempore quo scribebatur, et nunc usque viventium commemorentur opuscula, mirari te, cur ei hunc titulum imposuerim. Puto intelligere prudentiam tuam, quod ex opere ipso titulum potueris intelligere. Legisti enim et Graecos et Latinos, qui vitas virorum illustrium descripserunt, quod numquam Epitaphium huic operi inscripserint, sed de Illustribus Viris, verbi gratia, Ducibus, Philosophis, Oratoribus, Historicis, Poetis Epicis, Tragicis, Comicis. Epitaphium autem proprie scribitur mortuorum, quod quidem in dormitione sanctae memoriae Nepotiani Presbyteri olim fecisse me novi. Ergo hic liber vel de Illustribus Viris, vel proprie de Scriptoribus Ecclesiasticis appellandus est: licet a plerisque emendatoribus imperitis de Auctoribus dicatur inscriptus. Jam itaque audi quid Augustinus praeterea ab eo praestitum voluisset Epist. inter Hieronymianas 67. In libro, inquit, quo cunctos, quorum meminisse potuisti, Scriptores Ecclesiasticos et eorum scripta commemorasti, commodius, ut arbitror fieret, si nominatis iis, quos haeresiotas esse nosti (quando ne ipsos quidem praetermittere volueris), subjungeres etiam in quibus cavendi essent: quamquam nonnullos etiam praeterieris, quod scire cuperem quo consilio factum sit. Aut si illud volumen forte onerare noluisti, ut commemoratis haereticis, non adderes, in quibus eos Catholica damnavit auctoritas: peto ne grave sit litterato labori tuo, quo non mediocriter per Domini Dei nostri gratiam in Latina lingua sanctorum studia et accendisti et adjuvisti, id quod tibi per humilitatem meam fraterna charitas indicit, ut si occupationes tuae sinunt, omnium haereticorum perversa dogmata, qui rectitudinem fidei Christianae utique ad hoc tempus vel impudentia, vel imperitia, vel pertinacia depravare conati sunt, uno libello breviter digesta edas in notitiam eorum, quibus aut non vacat propter alia negotia, aut non valent propter alienam linguam tam multa legere atque cognoscere.

3. Porro aliorum testimonia percensere si velim, longior sim. Gennadius eumdem laborem ad sua tempora persecutus cognomine libro cap. 1, de Jacobo Nisibeno agens, hunc, inquit, virum beatus Hieronymus in libro velut magnarum virtutum hominem nominat; cur in Catalogo Scribarum non posuerit, facile excusabitur, etc, quae infra suo loco expendemus. Facundus Hermianensis lib. VI defensionis trium Capitulorum cap. 2: Hieronymus noster, vir admodum doctus, qui etiam tantae fuerat lectionis, ut omnes, aut pene omnes, sive in Graeco, sive in Latino eloquio divinarum Scripturarum tractatores legeret, scripsit librum, cujus est titulus de Viris Illustribus, in quo non solum catholicos, sed etiam haereticos memoravit, qui de Scripturis sanctis in utraque lingua aliquid conscripserunt: non tacuit qui haeresum fuerint conditores, quive assertores, vel qui etiam a quibusdam ut haeretici accusarentur, aliis contra defendentibus. Denique Cassiodorius Divinar. Instit. cap. 17: Lege librum de Viris Illustribus S. Hieronymi, ubi diversos labores atque opuscula eorum breviter et honoravit et tetigit. Quibus adde S. Isidorum Hispalensem Originum lib. VI et capite 6. Marcellinum Comitem in Chronico, Joannem Sarisberiensem epist. 172, aliosque secutis temporibus prope innumeros.

4. Factum ex hac ipsa operis celebritate, ut meliore etiam fortuna quam reliqui omnes Hieronymiani libri uteretur iste, siquidem variis temporibus plures litteratos viros invenit, quorum opera magis ac magis recognitus atque illustratus, modo seorsim, modo cum aliis operibus in lucem produceretur. Insigniores ex iis sunt Erasmus, Victorius, Gravius, Suffridus Petri, Joannes a Fuchte, Aubertus Miraeus, Ernestus Tentzellius, Salomon Cyprianus, Martianaeus, atque omnium novissime Albertus Fabricius, qui satis accuratae suae recensioni aliorum quoque editorum scholia atque annotationes adtexuit. Verum nulla est opera insignior illa, quam Sophronius quidam impendit qui totum hunc librum Graece refudit: de quo homine et versione ipsa cum multa in utramque partem disserant eruditi, nonnihil nobis dicendum est. Erasmus, cui omnium primo vetustum, ut ipse ait, atque emendatum Sophronianae versionis exemplar nancisci contigit, quique eum secuti sunt editores plerique, non alium ab eo Sophronio esse persuasum habent, quem Hieronymus noster c. 134 hujusmet Catalogi laudat, utpote suorum aliquot opusculorum de Latino in Graecum eleganti sermone interpretem. Horum sententia ipsa primum libri inscriptione nititur, deinde praeconcepta ex Hieronymi testimonio doctorum opinione hominum confirmatur. Contra alii pro nupero scriptore habent, qui Sophronii ejus, Hieronymi familiaris personam mentiatur, nec defuit quidam caetera doctus atque eruditus (Vossium dico) qui Erasmum ipsum hanc supposuisse suspicatus sit, certe ab ejus aevi Graeculo nebulone aliquo profectam contenderit. Ex eo autem argumentantur, quod multis in locis nec Graeca sit, nec Hieronymi mentem exprimat, sed ex corrupto Latino exemplari expressa videatur. Deinde quod in nullo umquam veteri libro manuscripto illam reperire sit in bibliothecis, quas hujusmodi litterarum studiosi hactenus excusserint. Inter adeo dissitas opiniones media, quam prudentiores viri Bosius, Huetius, aliique probant, longe est etiam verosimilior: dico, Sophronium quidem illum Hieronymi amicum, cui vulgo tribuitur, neutiquam ejus auctorem esse, ut autem ab Erasmo aut ab ejus aevi impostore aliquo conficta sit, minime credi posse. Primum suadet stylus ipse, qui sequiorem Graecitatem redolere non immerito visus est: errores quoque et falsae lectiones, quae licet non innumerae, ut Vossius exaggerat, ejus tamen generis sunt, ut ex recentiore Latino exemplari adornatam translationem persuadeant, quando sensim inducta barbarie, scribarum oscitantia, aut criticorum temeritas bonos libros pervaserat. Maxime vero interpolationes de Apostolis, aut aliis antiquis Patribus, qui nihil omnino scripserunt, neque ab Hieronymo inter Ecclesiasticos scriptores relati fuerant, ingenium utique sapiunt hominis a Sophronii fide ac nobilitate alienissimum. Alterum facile evincunt scriptorum testimonia, qui nedum uno aut altero, sed multis ante Erasmum saeculis floruere. Suidas multis in locis versionem hanc laudat, ac totidem verbis describit in Basilio, Caesario, Gregorio, Damaso, Epiphanio, Eusebio Pamphili, Justino, Justo Tiberiensi, Josepho, Methodio, Origene, Polycarpo, Philone. At, inquies, incertae auctor aetatis est ipse Suidas, et qui XII saeculo vixisse videatur, quandoquidem ex Michael Psello, qui sub Alexio Comneno floruit, loca quaedam ab illo adducuntur. Ita sane, sed ex aliquot vocibus, quas posterior manus adjecerit, de ejus aetate non esse judicandum nemo inficietur, utque difficile dictu sit, quo tandem anno auctor vixerit, vetustiorem tamen esse quam vulgo creditur, doctis viris probatum est. Nec tamen unum hoc testimonium urgeo. Est aliud luculentissimum. Photius, qui certe ante annum 850 Bibliothecam suam emisit, hanc ipsam Graecam interpretationem legit, et plurium ex ea versuum laciniam derivavit, Ut rei veritas constet, confer ad Hieronymi caput 61, de Hippolyto Sophronium Graece vertentem cum his Photii cod. 121: () , , , , , , . Quod si apparet manifesto haec ex illo describi, atque adeo Photium praecesserat versio isthaec, jam non modo nuperum opus non est, sed saeculo ut tardius octavo ineunti debeat adscribi. Utrum vero Auctor ipse Sophronius de nomine appellaretur, an sub veteris Hieronymiani interpretis persona lateat, curiosius exquirere, non esse operae pretium puto: tametsi unus atque alter Sophronius per id temporis vixerint, qui id sibi negotii dare potuisse commode videantur.

5. Jam vero quo tempore librum hunc S. Doctor emiserit, dicendum est. Ipse autem capite ultimo de se loquens, notat his verbis, usque in praesentem annum, id est, Theodosii principis decimum quartum haec scripsi. Concurrere illum cum anno a Christo nato 392 non est qui dubitet; malim vero ejus anni posteriorem partem intelligi, ut caetera rectius aptentur. Colligere hoc est ex testimonio libri contra Jovinianum supra laudati, cujus quidem mentionem in Catalogo non Hieronymus fecit, qui illum nondum adornaverat, sed nonnemo studiosus qui posteriores etiam alios Commentarios memorat, contra Auctoris mentem, et veterum exemplariorum fidem. Rursus ex Praefatione Commentariorum in Jonam, ubi seriem suarum elucubrationum per triennium ab expositione quinque Prophetarum S. Doctor enumerat, et ut hoc quoque adjiciam, ex secundo contra Rufinum libro, ubi ante annos ferme decem hunc Catalogum se testatur texisse.

6. Denique quid nos operae post tantorum hominum solertiam ad hujus libri editionem novam contulerimus, paucis accipe. Primo Graecam versionem, quam Editor Benedictinus malo utique consilio omiserat, quamque haud dubium est identidem Hieronymianae lectioni suppetias ferre, continuo apposuimus, iis tantum exceptis decem Nominibus quae ex paraphrastis, seu potius glossatoris manu profecta ad archetypum S. Patris non referuntur, et nos tamquam vernilem sobolem ad calcem rejecimus. Deinde, quod satis laudabili diligentia nuperus editor Amburgensis ante nos praestitit, ita ipsum Hieronymi textum excudimus, ut quoties ille Graeca Eusebii verba in hoc adornando opere transtulit in Latinum, aut certe parum ab ejus vestigiis discessit, ipsi textui ex altera parte sociaremus. Excuso Catalogo duas Appendices subnectimus, quarum altera illa est de Vitis Apostolorum, quam Versioni Graecae sub Sophronii nomine in suo ms. codice Erasmus reperit, et Latine est interpretatus. Altera tum Hieronymo de XII Doctoribus ad Desiderium, tum Bedae de Luminaribus Ecclesiae inscribitur. Atque haec quidem satis inepta lucubratiuncula est, ut in praefixa censura animadvertemus; sed omitti nullo pacto debuit, ne quid lector aut eruditus, aut ineruditus, desideraret. Gennadium quarto loco damus, qui S. Patris Catalogum prosequitur, eumque aliquot locis supplet, unde Hieronymiano operi accenseri jure quodam suo postulat, aut potius ab ea, quam in mss. et a plerisque editoribus obtinuit, sede exturbari non patitur. Nos ejus gratia Catalogum ipsum Hieronymianum ad tomi finem distulimus, ne cum pone sequi Gennadius velit seriem scriptionum Hieronymianarum interrumpi necesse esset. Jam vero, quod quinto loco commemorandum est, ad praestantissimos mss. codices haec omnia exegimus, praecipue vero unum Veronensem, cui sane paucos pares antiquitate et emendatione velim invenias; tum alterum Cisterciensem, sive Monasterii S. Crucis in Jerusalem de Urbe magni faciendae vetustatis, et notae. Addam Lucensem, qui nonum saeculum dicitur ante vertere, ex quo seriem capitulorum Gennadii multo ab aliis mss. atque editis libris diversam accepi: et Corbeiensem quem laudat Mabillonius, et cujus variantes lectiones ad libri Gennadiani calcem Martianaeus collocat. Demum quae ex aliis mss. alii ante nos editores notant, expendimus, et per eos aliquando profecisse, aperte ac ingenue confitemur.

Prologus

, , , , , , , , , , , . , , , , , , . , , , , , . . , , , . , , , , , , , , . , , , , , , , . , . , , , . , . , , , , , , , , .

Incipiunt capitula libri

I. Simon Petrus.

II. Jacobus frater Domini.

III. Matthaeus qui et Levi.

IV. Juda frater Jacobi.

V. Paulus qui [Al. et] ante Saulus.

VI. Barnabas qui et Joseph.

VII. Lucas evangelista.

VIII. Marcus evangelista.

IX. Joannes apost. et evang.

X. Hermas [ms. reliqua tacet], ut ferunt Pastor, auctor libri.

XI. Philon Judaeus.

XII. Lucius Anneus Seneca.

XIII. Josephus Matthiae filius.

XIV. Justus Tiberiensis.

XV. Clemens episcopus.

XVI. Ignatius episcopus.

XVII. Polycarpus episcopus.

XVIII. Papias episcopus.

XIX. Quadratus episcopus.

XX. Aristides philosophus.

XXI. Agrippa qui et Castor [Ms. Castoris].

XXII. Hegesippus historicus.

XXIII. Justinus philosophus.

XXIV. Melito episcopus.

XXV. Theophilus episcopus.

XXVI. Apollinaris episcopus.

XXVII. Dionysius episcopus.

XXVIII. Pinitus [Al. Pinytus] episcopus.

XXIX. Tatianus haeresiarches.

XXX. Philippus episcopus.

XXXI. Musanus.

XXXII. Modestus.

XXXIII. Bardesanes haeresiarches.

XXXIV. Victor episcopus.

XXXV. Irenaeus episcopus.

XXXVI. Panthaenus philosophus.

XXXVII. Rhodon, Tatiani discipulus.

XXXVIII. Clemens presbyter.

XXXIX. Miltiades.

XL. Apollonius.

XLI. Serapion episcopus.

XLII. Apollonius alius senator.

XLIII. Theophilus alius episcopus.

XLIV. Baccillus [Al. Bacchelus] episcopus.

XLV. Polycrates episcopus.

XLVI. Heraclitus episcopus.

XLVII. Maximus.

XLVIII. Candidus.

XLIX. Appion.

L. Sextus.

LI. Arabianus.

LII. Judas.

LIII. Tertullianus presbyter.

LIV. Origenes, qui et Adamantius, presbyter.

LV. Ammonius presbyter.

LVI. Ambrosius diaconus.

LVII. Tryphon Origenis discipulus.

LVIII. Minucius Felix.

LIX. Gaius.

LX. Berillus [Al. Beryllus] episcopus.

LXI. Hippolytus [Al. Hypolitus] episcopus.

LXII. Alexander episcopus.

LXIII. Julianus Africanus.

LXIV. Geminus presbyter.

LXV. Theodorus, qui et Gregorius, episcopus.

LXVI. Cornelius episcopus.

LXVII. Cyprianus episcopus.

LXVIII. Pontius diaconus.

LXIX. Dionysius episcopus.

LXX. Novatianus haeresiarches.

LXXI. Malchion presbyter.

LXXII. Archelaus episcopus.

LXXIII. Anatolius episcopus.

LXXIV. Victorinus episcopus.

LXXV. Pamphilus presbyter.

LXXVI. Pierius presbyter.

LXXVII. Lucianus presbyter.

LXXVIII. Phileas episcopus.

LXXIX. Arnobius rhetor.

LXXX. Firmianus rhetor.

LXXXI. Eusebius episcopus.

LXXXII. Reticius episcopus Eduorum.

LXXXIII. Methodius episcopus.

LXXXIV. Juvencus presbyter.

LXXXV. Eustathius episcopus.

LXXXVI. Marcellus episcopus.

LXXXVII. Athanasius episcopus.

LXXXVIII. Antonius monachus.

LXXXIX. Basilius episcopus.

XC. Theodorus episcopus.

XCI. Eusebius alius episcopus.

XCII. Triphilus episcopus.

XCIII. Donatus haeresiarches.

XCIV. Asterius philosophus.

XCV. Lucifer episcopus.

XCVI. Eusebius alius episcopus.

XCVII. Fortunatianus episcopus.

XCVIII. Acacius episcopus.

XCIX. Serapion episcopus.

C. Hilarius episcopus.

CI. Victorinus rhetor Petavionensis. [Perperam olim Pictaviensis legebatur.]

CII. Titus episcopus.

CIII. Damasus episcopus.

CIV. Apollinaris episcopus.

CV. Gregorius episcopus.

CVI. Pacianus episcopus.

CVII. Photinus haeresiarches.

CVIII. Foebadius episcopus.

CIX. Didymus

CX. Optatus episcopus.

CXI. Acilius Severus, senator.

CXII. Cyrillus episcopus.

CXIII. Euzoius episcopus.

CXIV. Epiphanius episcopus.

CXV. Ephrem diaconus.

CXVI. Basilius alter episcopus.

CXVII. Gregorius alius episcopus.

CXVIII. Lucius episcopus.

CXIX. Diodorus episcopus.

CXX. Eunomius haeresiarches.

CXXI. Priscillianus episcopus.

CXXII. Latronianus episcopus.

CXXIII. Tiberianus episcopus.

CXXIV. Ambrosius episcopus Mediolan.

CXXV. Evagrius episcopus.

CXXVI. Ambrosius Didymi discipulus.

CXXVII. Maximus ex philosopho episcopus.

CXXVIII. Gregorius alius episcopus.

CXXIX. Joannes presbyter. [Codex Sangermanensis, Joannes episcopus, male.]

CXXX. Gelasius episcopus.

CXXXI. Theotimus episcopus.

CXXXII. Dexter Paciani filius, nunc praefectus praetorio.

CXXXIII. Amphilochius episcopus.

CXXXIV. Sophronius.

CXXXV. Hieronymus.

Caput primum

, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , . , , , . a , , . , , , , , , , . , .

Caput II

, , , , , , , , , , , . , , , . , , , , . , , , , , . , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , . , , , , . . . (Forte ) , , , , , . , , , . , , . , , , , , , , . , , , , , . , . , .

Caput III

, , , , , . . , , , , , , , , , , .