SANCTI EUSEBII HIERONYMI STRIDONENSIS PRESBYTERI EPISTOLAE SECUNDUM ORDINEM
TEMPORUM AD AMUSSIM DIGESTAE ET IN QUATUOR CLASSES DISTRIBUTAE
QUINTA CLASSIS.
COMPLECTENS TRES EPISTOLAS
QUARUM TEMPUS MINUS COMPERTUM EST;
QUIBUS TRES ALIAE SUBDUNTUR,
QUARUM INCERTUS EST AUCTOR
Epistola CXLV
(alias 39; scripta an. incerto)
Ad Exuperantium
Exuperantium adhortatur, ut relicta militia, conferat se ad perfectam Christiani
vitam, unaque cum fratre suo Quintiliano Bethleem commigret.
1. Inter omnia quae mihi sancti fratris Quintiliani amicitiae
praestiterunt, hoc vel maximum est, quod te mihi ignotum corpore, mente
sociavit. Quis enim non diligat eum, qui sub paludamento et habitu militari
agat opera Prophetarum, et exteriorem hominem aliud promittentem, vincat
interiori homine, qui formatus est ad imaginem Creatoris? Unde et prior ad
officium provoco litterarum, et precor, ut mihi occasionem tribuas saepius
rescribendi: quo de caetero scribam audacius. Illud autem prudentiae tuae
breviter significasse sufficiat, ut memineris Apostolicae sententiae: Vinctus
es uxori, ne quaeras solutionem, solutus es, ne quaeras uxorem (1. Cor.
7. 27), id est, alligationem, quae solutioni contraria est. Qui igitur
servit officio conjugali, vinctus est; qui vinctus est, servus est; qui autem
solutus est, liber est. Cum ergo Christi gaudeas libertate, et aliud agas,
aliud repromittas, ac propemodum in domate constitutus sis, non debes ad
tollendam tunicam tecto descendere (Luc. 17), nec respicere post tergum,
nec aratri semel arrepti stivam dimittere (Luc. 9. 62): Sed si fieri
potest, imitare Joseph, et Aegyptiae dominae pallium relinque, ut nudus
sequaris Dominum Salvatorem, qui dicit in Evangelio: Nisi quis dimiserit
omnia, et tulerit crucem suam, et secutus me fuerit, non potest meus esse
discipulus (Matth. 10. 38). Projice sarcinam saeculi, ne quaeras
divitias, quae camelorum pravitatibus comparantur (Matth. 19. 24). Nudus
et levis ad coelum evola, ne alas virtutum tuarum auri deprimant pondera. Hoc
autem dico, non quod te avarum didicerim; sed quod subintelligam, idcirco adhuc
militiae operam dare, ut impleas sacculum, quem evacuare Dominus praecepit. Si
igitur qui habent possessiones et divitias, jubentur omnia vendere, et dare
pauperibus, et sic sequi Salvatorem: dignatio tua, aut dives est, et debet
facere quod praeceptum est; aut adhuc tenuis, et non debet quaerere, quod
erogatura est. Certe Christus pro animi voluntate omnia in acceptum refert.
Nemo Apostolis pauperior fuit: et nemo tantum pro Domino dereliquit. Vidua illa
in Evangelio paupercula, quae duo minuta misit in Gazophylacium, cunctis
praefertur divitibus, quia totum quod habuit dedit (Luc. 21). Et tu
igitur eroganda non quaeras; sed quaesita jam tribue, ut fortissimum tyrunculum
suum Christus agnoscat; ut laetus tibi de longissima regione venienti occurrat
Pater; ut stolam tribuat, ut donet annulum, ut immolet pro te vitulum saginatum
(Luc. 15), ut expeditum cum sancto fratre Quintiliano ad nos cito faciat
navigare. Pulsavi amicitiarum fores: si aperueris, nos crebro habebis hospites.
Epistola CXLVI
(alias 85; scripta incerto tempore)
Ad Evangelum
Refellit eorum errorem, qui diaconum Presbytero aequabant, ostendens quid
sit discriminis inter Episcopum, Presbyterum, et Diaconum. 1. Legimus in
Isaia: Fatuus fatua loquetur (Isai. 32. 6).
Audio quemdam in tantam erupisse vecordiam, ut Diaconos, Presbyteris, id
est, Episcopis anteferret. Nam cum Apostolus perspicue doceat eosdem esse
Presbyteros quos Episcopos, quid patitur mensarum et viduarum minister, ut
supra eos se tumidus efferat, ad quorum preces Christi Corpus Sanguisque
conficitur? Quaeris auctoritatem? Audi testimonium: Paulus et Timotheus
servi Christi Jesu, omnibus sanctis in Christo Jesu, qui sunt Philippis, cum
Episcopis et Diaconis (Philipp. 1. 1). Vis et aliud exemplum? In
Actibus Apostolorum, ad unius Ecclesiae Sacerdotes ita Paulus loquitur: Attendite
vobis et cuncto gregi, in quo vos Spiritus Sanctus posuit Episcopos, ut
regeretis Ecclesiam Domini, quam acquisivit sanguine suo (Act. 20. 18).
Ac ne quis contentiose in una Ecclesia plures Episcopos fuisse contendat, audi
et aliud testimonium, in quo manifestissime comprobatur eumdem esse Episcopum
atque Presbyterum. Propter hoc reliqui te in Creta, ut quae deerant
corrigeres, et constitueres Presbyteros per civitates, sicut et ego tibi
mandavi. Si quis est sine crimine, unius uxoris vir, filios habens fideles, non
in accusatione luxuriae, aut non subditos. Oportet enim Episcopum sine crimine
esse, quasi Dei dispensatorem (Tit. 1. 5 et seqq.). Et ad Timotheum:
Noli negligere gratiam quae in te est, quae tibi data est prophetiae,
per impositionem manuum Presbyterii (1. Tim. 4. 14). Sed et Petrus
in prima Epistola: Presbyteros, inquit, in vobis precor Compresbyter,
et testis passionum Christi, et futurae gloriae quae revelanda est, particeps,
regere gregem Christi, et inspicere non ex necessitate, sed voluntarie
juxta Deum (1. Petr. 5). Quod quidem Graece significantius dicitur
ἐπισκοποῦντες,
id est, super intendentes, unde et nomen Episcopi tractum est. Parva
tibi videntur tantorum virorum testimonia? Clangat tuba Evangelica, filius
tonitrui, quem Jesus amavit plurimum, qui de pectore Salvatoris doctrinarum
fluenta potavit (Joan. 21): Presbyter, Electae dominae et filiis
ejus, quos ego diligo in veritate (2. Joan. 1). Et in alia Epistola:
Presbyter, Gaio carissimo, quem ego diligo in veritate (3. Joan. 1).
Quod autem postea unus electus est, qui caeteris praeponeretur, in schismatis
remedium factum est: ne unusquisque ad se trahens Christi Ecclesiam rumperet.
Nam et Alexandriae a Marco Evangelista usque ad Heraclam et Dionysium
Episcopos, Presbyteri semper unum ex se electum, in excelsiori gradu
collocatum, Episcopum nominabant: quomodo si exercitus Imperatorem faciat: aut
Diaconi eligant de se, quem industrium noverint, et Archidiaconum vocent. Quid
enim facit excepta ordinatione Episcopus, quod Presbyter non faciat? Nec altera
Romanae urbis Ecclesia, altera totius orbis existimanda est. Et Galliae, et
Britanniae, et Africa, et Persis, et Oriens et India, et omnes barbarae
nationes, unum Christum adorant, unam observant regulam veritatis. Si
auctoritas quaeritur, orbis major est Urbe. Ubicumque fuerit Episcopus, sive Romae,
sive Eugubii, sive Constantinopoli, sive Rhegii, sive Alexandriae, sive Tanis,
ejusdem meriti, ejusdem est et Sacerdotii. Potentia divitiarum, et paupertatis
humilitas, vel sublimiorem, vel inferiorem Episcopum non facit. Caeterum omnes
Apostolorum successores sunt.
2. Sed dices [al. dicis], quomodo Romae ad testimonium Diaconi,
Presbyter ordinatur? Quid mihi profers unius urbis consuetudinem? quid
paucitatem, de qua ortum est supercilium, in leges Ecclesiae vindicas? Omne
quod rarum est, plus appetitur. Pulegium apud Indos pipere pretiosius est.
Diaconos paucitas honorabiles, Presbyteros turba contemptibiles facit. Caeterum
etiam in Ecclesia Romae, Presbyteri sedent, et stant Diaconi: licet paulatim
increbrescentibus vitiis, inter Presbyteros, absente Episcopo, sedere Diaconum
viderim: et in domesticis conviviis, benedictiones Presbyteris dare. Discant
qui hoc faciunt, non se recte facere, et audiant Apostolos: Non est dignum,
ut relinquentes verbum Dei, ministremus mensis (Actor. 6. 2). Sciant
quare Diaconi constituti sint. Legant Acta Apostolorum, recordentur conditionis
suae. Presbyter et Episcopus, aliud aetatis, aliud dignitatis est nomen. Unde
et ad Titum, et ad Timotheum de ordinatione Episcopi et Diaconi dicitur (Tit.
1; 1. Tim. 3): de Presbyteris omnino reticetur: quia in Episcopo et
Presbyter continetur. Qui provehitur, de minori ad majus provehitur. Aut igitur
ex Presbytero ordinetur Diaconus, ut Presbyter minor Diacono comprobetur, in
quem crescit ex parvo, aut si ex Diacono ordinatur Presbyter, noverit se lucris
minorem, Sacerdotio esse majorem. Et ut sciamus traditiones Apostolicas sumptas
de veteri Testamento, quod Aaron et filii ejus atque Levitae in Templo fuerunt,
hoc sibi Episcopi et Presbyteri et Diaconi vindicent in Ecclesia.
Epistola CXLVII
(al. 48; scripta incerto tempore)
Ad Sabinianum
Sabinianum Diaconum, qui perpetrato adulterio, in Bethleem fugerat, per
litteras Episcopi sui Hieronymo commendatus, manensque in sanctis locis, et
Diaconi officio fungens, virginem quamdam sacram ad stuprum, fugamque
sollicitaverat: deprehensum objurgat, utque in Monasterio poeniteat, hortatur.
1. Samuel quondam lugebat Saulem, quia poenituerat Dominum, quod
unxisset eum regem super Israel (1. Reg. 16): et Paulus Corinthios, in
quibus audiebatur fornicatio, et talis fornicatio, quae ne inter gentes quidem,
voce flebili commonebat, dicens: Ne cum rursus venero, humiliet me Deus apud
vos, et lugeam multos ex his qui ante peccaverunt, et non egerunt poenitentiam
super immunditiis, quas gesserunt in impudicitia et fornicatione (1.
Cor. 12. ultim). Si hoc Propheta et Apostolus nulla ipsi labe maculati,
clementi in cunctos mente faciebant, quanto magis ego ipse peccator, in te
debeo facere peccatorem, qui non vis erigi post ruinam, nec oculos ad coelum
levas; sed prodacta Patris substantia, porcorum siliquis delectaris (Luc.
15), et superbiae praerupta conscendens, praeceps laberis in profundum?
Deum ventrem vis habere pro Christo: servis libidini, gloriaris in carne et
confusione tua, et quasi pinguis hostia in mortem propriam saginaris,
imitarisque eorum vitam, quorum tormenta non metuis: ignorans, quoniam
benignitas Dei ad poenitentiam te hortetur. Secundum autem duritiam tuam et cor
impoenitens, thesaurizas tibi iram in die irae (Rom. 2. 5). An idcirco induratur
juxta Pharaonem (Exod. 4 et seqq.) cor tuum, quia non statim percuteris,
et differeris ad poenam diu? Et ille dilatus est, et decem plagas non quasi ab
irato Deo, sed quasi a patre commonente sustinuit, donec in perversum acta
poenitentia, populum quem dimiserat, per deserta sequeretur, et ingredi auderet
maria; per quae vel sola doceri potuit, timori habendum eum, cui etiam elementa
servirent. Dixerat et ille, Non novi Dominum, neque dimitto Israel. Quem
tu imitans loqueris: Visio quam hic videt, in dies longos est, et in tempora
longa iste prophetat (Ezech. 12. 27). Propter quod dicit idem
Propheta: Haec dicit Adonai Dominus: Non prolongabuntur amplius omnes
sermones mei, quoscumque loquar; quia loquar verbum, et faciam (Ibid. v.
28). Sanctus David de impiis et de scelestis dicit (quorum tu pars non
modica, sed princeps es) quod saeculi felicitate fruerentur et dicerent: Quomodo
cognovi Deus, et si est scientia in excelso? Ecce ipsi peccatores et abundantes
in saeculo obtinuerunt divitias (Psal. 72. 11. et 12): pene lapso
pede et fluctuanti vestigio causabatur, dicens: Ergo sine causa justificavi
cor meum, et lavi inter innocentes manus meas (Ibid. v. 13).
Praemiserat enim, Quia aemulatus sum super iniqua agentes, pacem peccatorum
videns: quia non est respectus morti [al. in morte] eorum, et
solida plaga in flagella [al. flagello] eorum. In laboribus
hominum non sunt, et cum hominibus non flagellabuntur. Propterea tenuit eos
superbia, circumdati sunt iniquitate et impietate sua. Egredietur sicut ex
adipe iniquitas eorum: transierunt in affectum cordis. Cogitaverunt, et locuti
sunt mala, iniquitatem in excelso [al. excelsum] locuti sunt.
Posuerunt in coelum os suum, et lingua eorum pertransiit super terram (Ibid.
v. 3 et seqq.).
2. Nonne tibi videtur de te omnis iste Psalmus esse compositus? Vegeto
quippe es corpore, et novus Antichristi Apostolus, cum in una notus fueris
civitate, transgrederis ad aliam. Non indiges sumptibus; non plaga forti
percuteris; et cum hominibus, qui non sunt, ut tu, velut irrationabilia
jumenta, corripi non mereris. Propterea elatus es in superbiam, et vestimentum
tuum est facta luxuria, et quasi ex arvina pingui et quodam adipe eructans
verba mortifera, non te respicis esse moriturum, nec umquam post expletam libidinem,
poenitentia remorderis. Transisti in affectum cordis, et ne tibi solus videaris
errasse, simulas nefanda de servis Dei, nesciens quod iniquitatem in altum
loquaris, et ponas in coelum os tuum. Nec mirum si a te qualescumque servi Dei
blasphementur, cum patremfamilias Beelzebub vocaverint patres tui. Non est
discipulus supra magistrum, nec servus supra dominum suum. Si illi in viridi
ligno tanta fecerunt, tu in me, arido ligno, quid facturus es (Luc. 23. 31)?
Tale quid et in Malachia plebs scandalizata credentium, de corde tuo loquitur: Dixerunt,
vanus est qui servit Deo. Et quid plus? Quia custodivimus mandata ejus, et
quoniam ivimus supplicantes ante faciem Domini omnipotentis. Et nunc nos beatos
dicimus alienos. Reaedificantur omnes qui faciunt iniqua. Adversati sunt Deo,
et salvi facti sunt. (Malach. 3. 3. 14. juxta LXX). Quibus postea
diem judicii Dominus comminatur, et quid inter justum et injustum futurum sit,
multo ante praenuntians, ait: Et convertimini: et videbitis quid sit inter
justum, et injustum: inter servientem Domino, et non servientem (Ibid.
ultim.).
3. Haec tibi ridicula forte videantur, qui comoedis, et lyricis
scriptoribus, et mimis Lentuli delectaris: quamquam ne ista tibi quidem prae
nimia cordis hebetudine intelligenda concesserim. Prophetarum verba contemnes
[al. contemnas]; sed respondebit tibi Amos: Et in tribus et in
quatuor impietatibus, nonne aversabor eum, dicit Dominus (Amos 1. 3.
juxta LXX)? Quoniam enim Damascus, Gaza, Tyrus, Idumaea, Ammonitae, et
Moabitae, Judaei quoque et Israel, saepe ad se Dei vaticinio destinato, ut
agerent aliquando poenitentiam, audire contempserunt, irae suae, quam illaturus
est, Dominus causas justissimas profert, dicens: In tribus et quatuor
impietatibus nonne aversabor eos? Sceleratum est, inquit, mala cogitare:
concessi. Nequius est male cogitata velle perficere, et hoc pro mea
misericordia benignus indulsi. Numquid et opere implendum peccatum fuit? et mea
superbe calcanda clementia? Tamen et post factum, quia malo poenitentiam
peccatoris, quam mortem: Non enim sani opus habent medico, sed male habentes
(Luc. 5. 31), jacenti manum porrigo, et conspersum in sanguine suo, ut
propriis fletibus lavetur, exhortor. Quod si nec sic poenitentiam vult agere,
et fracto navigio tabulam, per quam salvari poterat, non retentat, cogor
dicere: Super tribus et quatuor impietatibus, nonne aversabor eum, dicit
Dominus? Aversionem aestimans esse pro poena, dum suae peccator relinquitur
voluntati. Inde est quod peccata patrum in tertiam et quartam generationem restituit
(Exod. 20), dum non vult statim punire peccantes, sed ignoscens primis,
postrema condemnat. Alioqui si protinus scelerum ultor existeret: et multos
alios, et certe Paulum Apostolum Ecclesiae non haberent. Ezechiel Propheta,
cujus supra fecimus mentionem, Dei verbum ad se factum referens, ait: Aperi
os tuum, et manduca quae ego dabo tibi. Et vidi, inquit, et ecce manus
extenta ad me; et in ipsa volumen libri. Et revolvit illud in conspectu meo, et
in ipso [al. eo.] scriptum erat, a facie et retrorsum, lamentum, et
carmen, et vae (Ezech. 2. 8. et sqq.). Prima Scriptura ad te
pertinet, si tamen volueris agere poenitentiam, post delictum. Secunda ad
sanctos, qui ad Dei canticum provocantur. Non est enim pulchra laudatio in ore
peccatoris. Tertia ad tui similes, qui desperantes semetipsos tradiderunt
immunditiae, et fornicationi, et ventri, et his quae infra ventrem sunt; qui
putant omnia morte finiri, et nihil esse post mortem, et dicunt: Tempestas
si transierit, non veniet super nos (Isai. 28. 15). Liber ille, quem
Propheta devorat, omnis series Scripturarum est. In quibus et poenitens
plangitur, et justus canitur, et maledicitur desperanti [al. desperans.].
Nihil ita repugnat Deo, quam cor impoenitens. Solum crimen est, quod veniam
consequi non potest. Si enim ei ignoscitur post peccatum, qui peccare desistit,
et ille flectit judicem qui rogat: impoenitens autem omnis ad iracundiam
provocat judicantem: solum desperationis crimen est, quod mederi nequeat. Porro
ut scias Deum quotidie peccatores ad poenitentiam provocare, qui si rigidi
perstiterint, de clemente eum severum et trucem faciunt, audi Isaiae verba
dicentis: Et vocabit, inquit, Dominus sabaoth in die illa ad fletum,
et planctum magnum, et decalvationem, et accinctionem ciliciorum. Ipsi vero
fecerunt laetitiam et exsultationem. mactantes vitulos, et immolantes oves, ut
comederent carnes, et biberent vinum, dicentes: Manducemus et bibamus, cras
enim moriemur (Isai. 22. 12. et seqq.). Post quas voces et perditae
mentis audaciam, Scriptura commemorat, dicens. Et revelata sunt haec in
auribus Domini sabaoth, non remittetur vobis hoc peccatum, donec moriamini (Ibidem
v. 14). Si enim peccato mortui fuerint, tunc eis remittetur peccatum. Quod
quamdiu in peccato vixerint, non dimittitur.
4. Parce quaeso animae tuae. Crede Dei futurum esse judicium. Recordare
a quali Episcopo Diaconus ordinatus sis. Nec mirum quamvis sanctum hominem,
tamen in homine deligendo potuisse falli, cum et Deum poeniteat, quod Saul in
regem unxerit (1. Reg. 15). et in duodecim Apostolis Judas sit proditor
repertus; et de quondam ordinis tui hominibus Nicolaus Antiochenus,
immunditiarum omnium, et Nicolaitarum haereseos auctor exstitisse referatur.
Non tibi illa nunc replico, quod plures virgines stuprasse narreris; quod a te
nobilium violata matrimonia, publico caesa sint gladio; quod per lupanaria
impurus, et helluo cucurristi. Magna quidem ista sunt pondere suo, sed fiunt
eorum quae illaturus sum comparatione leviora. Rogo quantum crimen est ubi
stuprum et adulterium parum est? Infelicissime mortalium, tu speluncam illam,
in qua Dei Filius natus est, et veritas de terra orta est, et terra dedit
fructum suum, de stupro condicturus ingrederis. Non times, ne de praesepi
infans vagiat; ne puerpera Virgo te videat; ne mater Domini contempletur?
Angeli clamant, pastores currunt, stella desuper rutilat, Magi adorant, Herodes
terretur, Jerosolyma conturbatur; et tu cubiculum virginis, decepturus virginem
irrepis? Paveo miser, et tam mente, quam corpore perhorresco, ponere tibi
volens ante oculos tuos, opus tuum. Tota Ecclesia nocturnis vigiliis Christum
Dominum personabat, et in diversarum gentium linguis unus in laudibus Dei
spiritus concinebat. Tu inter ostia quondam praesepis Domini, nunc altaris,
amatorias epistolas fulciebas, quas postea illa miserabilis, quasi flexo
adoratura genu, inveniret et legeret; et stabas deinceps in choro psallentium,
et impudicis nutibus loquebaris.
5. Proh nefas, non possum ultra progredi. Prorumpunt singultus antequam
verba, et indignatione pariter ac dolore, in ipso meatu faucium spiritus
coarctatur. Ubi mare illud eloquentiae Tullianae? ubi torrens fluvius
Demosthenis? Nunc [al. Nunc, nunc.] profecto muti essetis ambo, et
vestra lingua torpesceret. Inventa est res, quam nulla eloquentia explicare
[al. explicari.] queat. Repertum est facinus, quod nec mimus fingere,
nec scurra ludere, nec Atellanus possit effari. Moris est in Aegypti et Syriae
monasteriis, ut tam virgo, quam vidua, quae se Deo voverint, et saeculo
renuntiantes, omnes delicias saeculi conculcarint, crinem monasteriorum
matribus offerant desecandum, non intecto postea contra Apostoli voluntatem
incessurae capite; sed ligato pariter ac velato. Nec hoc quispiam, praeter
tondentes novit et tonsas, nisi quod quia ab omnibus fit, pene scitur ab
omnibus. Hoc autem duplicem ob causam, de consuetudine versum est in naturam,
vel quia lavacrum non adeunt, vel quia oleum nec capite, nec ore norunt, ne a
parvis animalibus, quae inter cutem et crinem gigni solent, et concretis
sordibus, opprimantur [al. obruantur].
6. Videamus igitur, tu vir bone inter ista quid feceris. Futuro
matrimonio, in spelunca illa venerabili, quasi quosdam obsides accipis
capillos, sudariola infelicis, et cingulum, dotale pignus, reportas [al. deportas],
jurans ei te nullam similiter amaturum. Deinde curris ad pastorum locum, et
Angelorum desuper strepitu concinente, in eadem verba testaris. Nihil dico
amplius, quod in oscula rueris, quod amplexatus sis. Totum quidem de te credi
potest, sed veneratio praesepis et loci [al. campi] non me sinunt plus
credere, quam te voluntate tantum et animo corruisse. Miser: nonne quando in
spelunca cum virgine stare cepisti, caligaverunt oculi, lingua torpuit,
conciderunt brachia, pectus intremuit, nutavit incessus? Post Apostoli Petri
Basilicam, in qua Christi flammeo consecrata est: post Crucis et Resurrectionis
et Ascensionis Dominicae sacramenta, in quibus rursum se in monasterio victuram
spoponderat, audes crinem accipere tecum noctibus dormiturae [al. dormiturum],
quem Christo messuerat in spelunca? Deinde a vespere usque mane fenestrae
illius assides, et quia propter altitudinem, haerere vobis cominus non licebat,
per funiculum, vel accipis aliquid, vel remittis. Vide quanta diligentia
Dominae fuerit, ut nunquam virginem, nisi in Ecclesia videris: et cum talem
uterque vestrum habuerit voluntatem, nisi per fenestram nocte facultas vobis
non fuerit colloquendi. Oriebatur tibi, ut postea didici, sol invito. Exanguis,
marcidus, pallidus, ut suspicione omni careres, Evangelium Christi, quasi
Diaconus lectitabas. Nos pallorem jejunii putabamus, et exangue os contra
institutum ac morem tuum, quasi confectum vigiliis mirabamur. Jam tibi et
scalae, per quas deponeres miseram, parabantur; jam iter dispositum, decreta
navigia, condicta dies, fuga animo pertractata [al. praeparata]; et ecce
Angelus ille cubiculi Mariae janitor, cunarum Domini custos, et infantis
Christi gerulus, coram quo tanta faciebas, ipse te prodidit.
7. O funestos oculos meos! o diem illum omni maledictione dignissimum, in
quo epistolas illas tuas, quas hucusque retinemus, consternata mente legi! quae
ibi turpitudines? quae blanditiae? quanta de condicto stupro exultatio?
Haeccine Diaconum, non dicam loqui, sed scire potuisse? Ubi miser ista
didicisti, qui in Ecclesia te nutritum esse jactabas? Nisi quod in eisdem
epistolis juras te nunquam pudicum, nunquam fuisse Diaconum. Si negare
volueris, manus tua te redarguet ipsi apices proclamabunt, Habeto interim
lucrum sceleris, non possum tibi ingerere quae scripsisti.
8. Jaces itaque advolutus genibus meis, et heminam, ut tuis verbis
utar, sanguinis deprecaris, Et, o te miserum, neglecto judicio Dei, me tantum
quasi vindicem times! Ignovi fateor; quid enim aliud possum tibi facere,
Christianus? Hortatus sum ut ageres poenitentiam, et in cilicio et cinere
volutareris, ut solitudinem peteres, ut viveres in monasterio, ut Dei
misericordiam jugibus lacrymis implorares. At tu bonae spei columen, excetrae
stimulis inflammatus, factus es mihi in arcum perversum, et contra me conviciorum
sagittas jacis. Inimicus tibi factus sum, vera dicens. Non dolebo [al. doleo]
de maledictis; quis enim nesciat, nihil nisi flagitiosum tuo ore laudari? Hoc
plango, quod te ipse non plangis, quod te non sentis mortuum [al. esse
mortuum]; quod quasi gladiator paratus libithynae, in proprium funus
ornaris. Amiciris linteis, digitos annulis oneras, dentes pulvere teris, raros
in rubenti calvaria digeris capillos: taurina cervix toris adipeis intumescens,
nec quia propter libidinem fracta est, inclinatur. Super haec, unguenta
fragras, mutas balneas, et contra renascentes pilos pugnas; per forum ac
plateas, nitidus ac politus amator incedis. Facies meretricis facta est tibi,
nescis erubescere. Convertere miser ad Dominum, ut ad te Dominus convertatur.
Age poenitentiam, ut et ille agat poenitentiam super omnibus quae locutus est
malis ut faceret tibi.
9. Quid neglecto vulnere proprio, alios niteris infamare? Quid me bene
tibi et sedulo consulentem, quasi phreneticus morsu lace ras? Esto, ego
flagitiosus sim, ut vulgo jactitas saltem mecum age poenitentiam; criminosus,
ut simulas, imitare lacrymas criminosi. Num mea peccata virtutes tuae sunt? An
malorum tuorum putas solatium, si multos tui similes habeas? Fluant paululum de
oculis lacrymae intersericum et linteamina, quibus tibi videris fulgidus et
formosus; intellige te nudum, conscissum, sordidatum [al. sordidum],
mendicantem. Nunquam est sera poenitentia. Quamvis de Jerosolymis descenderis,
et sis in itinere vulneratus, inde te Samaritanus impositum jumento, curandumque
ad stabulum referet. Sed et si mortuus jaces [al. jaceas] in sepulcro,
tamen et foetentem Dominus suscitabit. Imitare saltem caecos illos, propter
quos Salvator dimittens domum suam et haereditatem suam, Jericho venit.
Sedentibus in tenebris et umbra mortis lux orta est eis, Qui postquam
praeterire Dominum cognovissent, ceperunt clamare, dicentes: Fili David,
miserere nostri. Poteris et tu videre, si clames; si accitus ab eo, sordida
vestimenta projicias. Cum conversus ingemueris, tunc salvus eris, et tunc
scies ubi fueris (Isai. 30. 15). Tangat modo cicatrices tuas,
pertractet luminum quondam tuorum vestigia. Licet ab utero sic genitus sis, et
in delictis conceperit te mater tua, asperget te hyssopo, et mundaberis:
lavabit te, et super nivem dealbaberis. Quid incurvus terrae haeres, et totus
in coeno jaces? Illa quam decem et octo annis Satanas vinxerat, postquam a
Salvatore curata est, coelum erecta suspexit. Quod ad Cain dictum est, tibi
dictum puta, Peccasti, quiesce (Genes. 4. 13): Quid longius
recedis a-facie Dei, et habitas in terra Naid? Quid totus in salo fluctuas, nec
statuis supra petram pedem tuum? Cave ne te Phinees cum Madianitide fornicantem
seiromaste configat. Quid postquam Thamar virginem frater et consanguineus
polluisti, versus in Absalom, occidere eum cupis, qui te rebellantem plangit et
mortuum? Clamat contra te sanguis Nabuthae: et vinea Jezrael, hoc est, seminis
Dei; quam in hortum voluptatum, lasciviae olera convertisti, dignam de te ultionem
reposcit. Mittitur tibi Elias, tormenta et interitum nuntians. Incurvare, et
sacco vestire paulisper, et de te poterit dicere Deus: Vidisti, quia
reveritus fuerit Achab a facie mea? Non superducam malitiam in diebus ejus (3.
Reg. 21. 29).
10. Sed forte blandiris tibi, quod a tali Episcopo Diaconus ordinatus
es. Jam superius dixi, nec patrem pro filio, nec filium pro patre puniri. Anima
enim quae peccaverit, ipsa morietur (Ezech. 18. 4). Et Samuel habuit
filios qui recesserunt a timore Dei, et abierunt post avaritiam et iniquitatem.
Et Heli Sacerdos sanctus fuit; sed habuit filios, qui, ut in Hebraeorum
volumine legimus, fornicabantur cum mulieribus in tabernaculo Dei, et in
similitudinem tui, impudenter sibi Dei ministerium vindicabant (1. Reg. 8).
Unde et locus tabernaculi ipse subversus est et propter vitia Sacerdotum Dei,
sanctuarium, destitutum est [al. destructum]. Quanquam et ipse Heli dum
est nimium lenis in filios, offendit Deum; tantumque abest, ut te valeat
Episcopi tui justitia liberare, ut timendum sit, ne propter te de solio suo
corruens ὀπισθοτόνῳ
pereat insanabili. Si Oza Levites Arcam Domini, quam portare ipse debuerat,
quasi ruentem sustentare voluit, et percussus est: quid de te fututurum putas,
qui stantem Arcam Domini praecipitare conatus es? Quanto magis Episcopus qui te
ordinavit probabilis est, tanto tu amplius detestandus, qui talem hominem
fefellisti. Solemus mala domus nostrae scire novissimi, ac liberorum et
conjugum vitia, vicinis canentibus, ignorare. Noverat te omnis Italia. Universi
te stare ante altare Christi ingemiscebant. Nec tu tam callidus eras, ut
prudenter tua vitia celares. Sic aestuabas, sic subantem te et lascivientem huc
atque illuc rapiebat voluptas, ut quasi quosdam triumphos, palmamque vitiorum
de expletis libidinibus sublevares.
11. Denique inter gladios barbari, et barbari mariti, et mariti
potentis excubias, impudicitiae flamma te rapuit. Non timuisti in illa domo
adulterium facere, in qua sine judice laesus vir se poterat ulcisci. Duceris ad
hortulos, ad suburbana pertraheris: tam libere et insane te agis, ut absente
marito, uxorem te putes habere, non adulteram. Inde [al. Unde] per
quosdam cuniculos dum illa tenetur, erumpis. Romam occultus ingrederis, latitas
inter Samnitas latrones, et ad primum mariti nuntium, quod novus tibi ex
Alpibus Hannibal descendisset, navigio te credis in tuto. Tanta fugae celeritas
fuit, ut tempestatem terra duceres tutiorem. Venis [al. Venisti]
utcumque in Syriam, inde te velle Jerosolymam transcendere, et serviturum
Domino polliceris. Quis non susciperet eum, qui se Monachum promittebat,
praesertim ignorans tragoedias tuas, et Episcopi tui Commendatitias ad caeteros
Sacerdotes epistolas legens? At tu infelix transfigurabas te in Angelum lucis,
et minister Satanae, ministrum justitiae simulabas. Sub vestitu ovium latebas
lupus, et post adulterium hominis, adulter Christi esse cupiebas.
12. Haec idcirco retuli, ut totam tibi scenam operum tuorum, quasi in
brevi depingerem tabella, et gesta tua ante oculos tuos ponerem, ne misericordiam
Domini nimiamque clementiam, materiam existimes delictorum, rursum crucifigens
tibimetipsi Filium Dei, et ostentui habens, et non legens illud quod sequitur. Terra
enim venientem saepe super se bibens imbrem, et generans herbam opportunam
illis a quibus colitur, accipit benedictionem a Domino: Proferens autem spinas
et tribulos, reproba est et maledicto proxima, cujus consummatio fit in
combustionem (Heb. 6. 7. et 8).
Epistola CXLVIII
(alias 14)
Ad Celantiam Matronam de ratione pie vivendi
Celantiam nobilem matronam docet, quomodo inter saeculi honores,
divitias, ac Matrimonii onera vitam suam sancte ac religiose ducat. Ad divinae
Scripturae lectionem primum hortatur, deinde ne de generis nobilitate
superbiat, in quo sita sit vera nobilitas, docet; denique quod aliquot jam ante
annos absque pacto, et consensu viri, continentiam servare sibi proposuisset in
animo, acriter redarguit, et quid viro suo debeat, ostendit.
1. Vetus Scripturae celebrata sententia est, esse pudorem, quo gloria
inveniatur et gratia; et esse rursus pudorem, qui soleat parere peccatum. Cujus
dicti veritas, quanquam satis ad omnium intelligentiam ipsa sui luceat
claritate, mihi tamen, nescio quomodo in praesenti causa propius innotuit.
Provocatus enim ad scribendum litteris tuis, quae miris hoc a me
obsecrationibus flagitabant, diu fateor de responsione dubitavi: silentium mihi
imperante verecundia. Cui tamen fortissime resistebat, et vim faciebat precum
tuarum fidelis ambitio. Pugnabatque acriter cum haesitatione mea humilitas obsecrantis,
et magna quadam fidei violentia, oris claustra pulsabat. Cumque sic animum in
utroque nutantem, cogitatio diversa libraret, pene pudor exclusit officium. Sed
me illa, quam supra posui, sapientis sententia, armavit ad depellendam inutilem
verecundiam, et damnosum silentium resolvendum, cum utique ipsam scribendi
causam tam honestam viderem esse, tam sanctam, ut peccare me crederem, si
tacerem: illud mecum Scripturae reputans: Tempus tacendi, et tempus loquendi
(Eccl. 3. 7). Et iterum: Ne retineas verbum in tempore salutis (Eccli.
4. 28). Et illud B. Petri: Parati semper ad satifactionem omni poscenti
vos rationem (1. Petr. 3. 15).
2. Petis namque, et sollicite ac violenter petis, ut tibi certam ex
Scripturis sanctis praefiniamus regulam, ad quam ordines cursum vitae tuae, ut
cognita Domini voluntate, inter honores saeculi et divitiarum illecebras morum
magis diligas supellectilem, atque ut possis in conjugio constituta, non solum
conjugi placere, sed etiam ei qui ipsum indulsit conjugium. Cui tam sanctae
petitioni, tamque pio desiderio, non satisfacere: quid aliud est, quam
profectum alterius non amare? Parebo igitur precibus tuis, teque paratam ad
implendam Domini voluntatem, ipsius nitar incitare sententiis. Idem est enim
verus omnium Dominus ac magister, qui nos placere sibi jubet, et docet quomodo
placere ei possimus. Ipse itaque te informet, ipse te doceat, qui interroganti
in Evangelio adolescenti, quid faceret, ut mereretur vitam aeternam, divina
continuo mandata proponit (Matth. 19), ostendens nobis ejus voluntatem
esse faciendam, a quo speramus et praemia. Propter quod alio testatur loco: Non
omnis qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum: sed qui
facit voluntatem Patris mei qui in coelis est, ipse intrabit in regnum coelorum
(Ibid. 7. 21). Quo manifeste illud ostenditur, nos non sola Dei
confessione tanti praemii magnitudinem promereri, nisi fidei et justitiae opera
conjuncta sint.
3. Qualis enim est illa confessio, quae sic Deo credit, ut pro nihilo
ejus ducat imperium? Aut quomodo ex animo, ac vere dicimus, Domine, Domine, si
ejus, quem Dominum confitemur, praecepta contemnimus? Unde ipse in Evangelio
dicit: Quid autem vocatis me, Domine, Domine, et non facitis quae dico (Luc.
6. 46)? Et iterum: Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum
longe est a me (Matth. 15. 8. Isai. 29. 13). Et rursum loquitur per
Prophetam: Filius honorificat patrem, et servus dominum suum timet. Et si
pater ego sum: ubi est honor meus? et si Dominus ego sum, ubi est timor meus
(Malach. 1. 6)? Ex quo apparet, nec honorari ab eis Dominum, nec timeri,
qui ejus praecepta non faciunt. Et ad David expressius dicitur, qui peccatum
admiserat: Et pro nihilo duxisti Dominum (2 Reg. 12); et ad Heli
fit sermo Domini: Qui honorificat me, honorificabo eum; qui autem pro nihilo
me habent, ad nihilum redigentur (1. Reg. 2. 30).
4. Et nos securo ac bono animo sumus qui per singula quaeque praecepta,
inhonorantes Deum clementissimum Dominum ad iracundiam provocamus, ejusque
imperium superbissime contemnendo, in tantae majestatis imus injuriam? Quid
enim unquam tam superbum, quid vero tam ingratum videri potest, quam adversus
ejus vivere voluntatem, a quo ipsum vivere acceperis? quam illius praecepta
despicere, qui ideo aliquid imperat, ut causas habeat remunerandi? Neque enim
obsequii nostri Deus indiget, sed nos illius indigemus imperio. Mandata ejus
desiderabilia super aurum et lapidem pretiosum nimis, et dulciora super mel et
favum: quoniam in custodiendis illis retributio multa (Ps. 18. 11. 12).
Et ideo nobis irascitur, idcirco magis illa immensa Dei bonitas offenditur,
quia eam per tanti etiam praemii detrimenta contemnimus: nec solum imperata,
sed etiam promissa illius pro nihilo ducimus. Unde saepe, imo semper illa nobis
Domini revolvenda sententia: Si vis ad vitam venire, serva mandata (Matth.
19. 17); hoc enim tota nobiscum lege agitur: hoc Prophetae, hoc Apostoli
docent: hoc a nobis, et vox Christi et sanguis efflagitat: qui ideo pro
omnibus mortuus est, ut qui vivunt, jam non sibi vivant, sed ei, qui pro illis
mortuus est (2. Cor. 5. 15). Vivere autem illi non est aliud, quam
ejus praecepta servare, quae nobis ille quasi certum quoddam dilectionis suae
pignus, servanda mandavit. Si diligitis, inquit, me, mandata mea
servate (Joan. 14. 15). Et, qui habet mandata mea, et servat ea,
ille est qui diligit me. Ac rursus: Si quis diligit me, sermonem
meum servabit, et Pater meus diliget eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud
eum faciemus. Qui non diligit me, sermones meos non servat (Ibid. v. 21.
23 et 24). Grandem vim obtinet vera dilectio. Et qui perfecte amatur, totam
sibi amantis vindicat voluntatem. Nihil est imperiosius caritate. Nos si vere
Christum diligimus: si ejus nos redemptos sanguine recordamur, nihil magis
velle, nihil omnino debemus agere, quam quod illum velle cognoscimus.
5. Duo autem sunt genera mandatorum, in quibus clauditur tota justitia.
Prohibendi unum est, jubendi alterum. Ut enim mala prohibentur, ita
praecipiuntur bona. Ibi otium imperatur, hic studium. Ibi coercetur animus, hic
incitatur. Ibi fecisse, hic non fecisse, culpabile est. Unde et Propheta dicit:
Quis est homo qui vult vitam, et cupit videre dies bonos? Prohibe linguam
tuam a malo, et labia tua ne loquantur dolum. Declina a malo, et fac bonum (Psal.
33. 13. 14. et 15). Et beatus Apostolus. Odientes malum, adhaerentes
bono (Rom. 12. 9). Hoc itaque duplex diversumque praeceptum,
prohibendi scilicet et imperandi, aequo omnibus jure mandatum est. Non virgo,
non vidua, non nupta, ab hoc imperio libera est. In quovis proposito, in quovis
gradu, aequale peccatum est, vel prohibita admittere, vel jussa non facere.
Neque vero eorum te seducat error, qui ex arbitrio suo eligunt, quae potissimum
Dei mandata faciant, quaeve quasi vilia ac parva despiciant: nec metuunt, ne
secundum divinam sententiam, minima contemnendo paulatim decidant (Eccli.
19. 1).
6. Stoicorum quidem est, peccatorum tollere differentiam, et delicta
omnia paria judicare: nec ullum inter scelus et erratum discrimen facere. Nos
vero etsi multum inter peccata distare credimus, quia et legimus: tamen satis
prodesse ad cautionem dicimus, etiam minima pro maximis cavere. Tanto enim
facilius abstinemus a quocumque delicto, quanto illud magis metuimus. Nec cito
ad majora progreditur, qui etiam parva formidat. Et sane nescio, an possimus
leve aliquod peccatum dicere quod in Dei contemptum admittitur. Estque ille
prudentissimus, qui non tam considerat quod jussum sit, quam illum qui
jusserit: nec quantitatem imperii, sed imperantis cogitat dignitatem.
7. Aedificanti itaque tibi spiritualem domum non super levitatem
arenae, sed super soliditatem petrae, innocentiae in primis fundamentum
ponatur, super quod facilius possis arduum culmen justitiae erigere. Maximam
enim partem aequitatis implevit, qui nulli nocuit: beatusque est qui potest cum
sancto Job dicere: Nulli nocui hominum: juste vixi cum omnibus (Job
27. 6). Unde audenter et simpliciter loquebatur ad Dominum. Quis est
ille qui judicetur mecum (Job 13. 19)? id est, quis tuum adversum me
potest implorare judicium, ut se laesum a me convincat? Purissimae conscientiae
est, secure canere cum Propheta: Perambulabam in innocentia cordis mei: in
medio domus meae (Psal. 100. 3). Unde idem alibi dicit: Non
fraudavit eos Deus bonis, qui ambulant in innocentia (Psal. 83. 13).
Itaque malitiam, odium atque invidiam, quae vel maxima, vel sola semina sunt
nocendi, Christiana a se propellat anima: neque manu tantum, aut lingua, sed
corde quoque custodiat innocentiam: nec opere modo, sed voto etiam nocere
formidet. Quantum enim ad peccati rationem pertinet, nocuit et qui nocere
disposuit. Multi nostrorum [al. nostrum] illum absolute atque integre
definiunt innocentem, qui ne in eo quidem ulli noceat quo prodesse desistat.
Quod si est verum, tum demum laetare de innocentiae conscientia, si cum potes
adjuvare, non desinas; si vero divisa inter se ista atque distincta sunt:
aliudque est non nocere quod semper potes, aliud prodesse cum possis, aliud
malum non facere, aliud operari bonum: illud tibi rursum occurrat: non
sufficere Christiano, si partem unam justitiae impleat, cui utraque
praecipitur.
8. Neque enim debemus ad multitudinis exempla respicere: quae nullam
morum disciplinam sequens, nullum vivendi tenens ordinem, non tam ratione
ducitur, quam quodam impetu fertur. Nec imitandi nobis illi sunt, qui sub
Christiano nomine gentilem vitam agunt, et aliud professione, aliud
conversatione testantur: atque, ut Apostolus ait, Deum confitentur se nosse,
factis autem negant (Tit. 1. 13). Inter Christianum et gentilem non
fides tantum debet, sed etiam vita distinguere: et diversam religionem, per
diversa opera monstrare. Nolite, ait Apostolus, jugum ducere cum
infidelibus. Quae enim participatio justitiae cum iniquitate? Aut quae societas
luci ad tenebras? Quae autem conventio Christi ad Belial? Aut quae pars fideli
cum infideli? Qui autem consensus templo Dei cum idolis (2. Cor. 6. 14.
et seqq.)?
9. Sit ergo inter nos et illos maxima separatio. Disjungitur [al. Distinguitur]
certo discrimine error et veritas. Illi terrena sapiant, qui coelestia promissa
non habent. Illi brevi huic vitae se totos implicent, qui aeterna nesciunt.
Illi peccare non metuant, qui peccatorum impunitatem putant. Illi serviant
vitiis, qui non sperant futura praemia virtutum. Nos vero qui purissima
confitemur fide, omnem hominem manifestandum esse ante tribunal Christi, ut
recipiat unusquisque propria corporis sui, prout gessit; sive bonum, sive malum
(2. Cor. 5. 10): procul esse debemus a vitiis, dicente Apostolo: Qui
enim Christi sunt, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis (Galat.
5. 24). Nec turbam sequantur errantem, qui se veritatis discipulos
confitentur.
10. Duas certe conversationis vias, et distincta in diversum itinera
vivendi, Salvator in Evangelio ostendit. Quam, inquit, spatiosa via,
quae ducit ad mortem, et multi sunt qui intrant per eam. Et rursum: Quam
arcta via et angusta est, quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui inveniunt eam
(Matth. 7. 13. et 14). Vide quanta inter has vias separatio sit,
quantumque discrimen. Illa ad mortem, haec tendit ad vitam. Illa celebratur et
teritur a multis, haec vix invenitur a paucis. Illa enim vitiis per
consuetudinem, quasi declivior ac mollior, et velut quibusdam amoena floribus
voluptatum facile ad se rapit commeantium multitudinem: haec vero insueto calle
virtutum tristior atque horridior: ab his tantum eligitur, quibus non tam
delectatio itineris cordi est, quam utilitas mansionis. Asperam enim nobis, et
insuavem virtutum viam, nimia facit vitiorum consuetudo, quae si in partem
alteram transferatur, invenietur, sicut Scriptura dicit, semita
justitiae laevis (Prov. 2. 20. juxta LXX). Ponamus ergo jam rationem
vitae nostrae, et per quam potissimum gradiamur viam, conscientia teste
discamus. Omne enim quod agimus, omne quod loquimur, aut de lata, aut de
angusta via est. Si cum paucis angustum iter et subtilem quamdam semitam
invenimus, ad vitam tendimus. Si vero multorum comitamur viam, secundum Domini
sententiam, imus ad mortem.
11. Si ergo odio atque invidia possidemur, si cupiditati et avaritiae
cedimus, si praesentia commoda futuris praeferimus: per spatiosam viam
incedimus. Habemus enim ad haec comitum multitudinem, et late similium stipamur
agminibus. Si iracundiam libidinemque explere volumus, si injuriam vindicamus
[al. vindicare], si maledicenti remaledicimus, et adversum inimicum
inimico animo sumus, aeque cum pluribus ferimur. Si vel adulamur ipsi, vel
adulantem libenter audimus, si verum dicere gratia impedimur, et magis
offendere animos hominum timemus, quam non ex animo loqui; de multorum item via
sumus. Tot nostri sunt socii, quot extranei veritatis. At e contrario, si ab
his omnibus vitiis sumus extranei, si purum ac liberum animum praestamus, et
omni cupiditate calcata, solis studemus divites esse virtutibus: per angustam
viam nitimur. Conversatio enim ista paucorum est. Estque perrarum atque
difficile, idoneos hujus itineris comites reperire. Quin etiam multi hac ire se
simulant, et per diversa errorum diverticula, ad viam multitudinis revertuntur.
Ideoque timendum est, ne quos duces recti hujus itineris habere nos credimus:
eos comites habeamus erroris.
12. Si igitur inveniuntur exempla, quae nos per hanc ducant viam, et
rectum Evangelii tramitem teneant, sequenda sunt. Sin vero ea vel deficiunt,
vel deficere putantur, Apostolorum forma universis proposita est. Clamat vas
electionis Paulus, nosque quasi ad angustum hoc iter convocans, dicit: Imitatores
mei estote, sicut et ego Christi (1. Cor. 11. 1). Certe quod est
amplius omnibus, ipsius Domini relucet exemplum, qui in Evangelio ait: Venite
ad omnes qui laboratis et onerati estis, et ego requiescere faciam vos. Tollite
jugum meum super vos, et discite a me, quia mitis sum, et humilis corde (Matth.
11. 28. 29). Si periculosum est imitari illos, de quibus dubitas an
imitandi sint: hunc certe imitari tutissimum est, atque ejus vestigia sequi,
qui dixit: Ego sum via, veritas, et vita (Joan. 14. 6). Nunquam
enim errat, qui sequitur veritatem. Unde et Apostolus Joannes ait: Qui dicit
se in Christo manere, debet sicut ille ambulavit, et ipse ambulare (1.
Joan. 2. 6). Et beatus Petrus ait: Christus pro nobis passus est, vobis
relinquens exemplum, ut sequamini vestigia ejus: qui peccatum non fecit, nec
est inventus dolus in ore ejus. Qui cum malediceretur, non maledicebat: cum
pateretur, non comminabatur. Tradebat autem judicanti se injuste. Qui peccata
nostra, ipse pertulit in corpore suo super lignum, ut peccatis mortui,
justitiae vivamus (1. Petr. 2. 21. et seqq.).
13. Cesset omnis excusatio errorum, auferantur peccandi foeda solatia.
Nihil omnino agimus, qui nos per multitudinis exempla defendimus, et ad
consolationem nostram, aliena saepe numerantes vitia, deesse nobis dicimus,
quos debeamus sequi. Ad illius exemplum mittimur, quem omnes fatemur imitandum.
Atque ideo praecipua tibi cura sit, legem nosse divinam: per quam possis, quasi
praesentia cernere exempla sanctorum: quid faciendum sit, quidve vitandum,
illius consilio disce [al. discere]. Maximum enim ad justitiam auxilium,
est implere divinis eloquiis animum, et quod opere exequi cupias, semper corde
meditari. Rudi adhuc populo, et hominibus ad obedientiam insuetis, per Moysen
imperatur a Domino, ut in signum memoriae, qua praecepta Domini recordentur:
per singulas vestimentorum fimbrias, habeant cum cocco hiacynthini coloris
insignia, ut etiam casu huc illucque respicientibus oculis, mandatorum
coelestium memoria nascatur. De quibus fimbriis Pharisaei redarguuntur a Domino
(Matth. 23. 5), quod eas perverso usu, non ad commonitionem praeceptorum
dei, sed ad ostentationem sui habere coeperint, ut scilicet quasi de majoris
observationis diligentia, sancti a populo judicarentur.
14. Tibi vero servanti non jam litterae praecepta, sed spiritus,
divinorum mandatorum memoria spiritualiter excolenda est. Cui non tam
frequenter recordanda sunt praecepta Domini, quam semper cogitanda. Sint ergo
divinae Scripturae semper in manibus tuis, et jugiter mente volvantur. Nec
sufficere tibi putes mandata Dei memoria tenere, et operibus oblivisci. Sed
ideo illa cognosce, ut facias quicquid faciendum didiceris. Non enim
auditores legis justi sunt apud Deum, sed factores legis justificabuntur (Rom.
2. 31). Latus quidem et immensus divinae legis campus extenditur. Qui
diversis testimoniis veritatis, velut coelestibus quibusdam floribus vernans,
mira oblectatione legentis animum pascit ac refovet. Quae omnia semper
cognoscere, secumque revolvere, ingens ad conservandam justitiam beneficium
est. Sed quasi ad compendiosum quoddam commonitorium, illa tibi Evangelii
eligenda sententia est, et superscribenda cordi tuo, quae ad totius justitiae
breviarium, dominico ore profertur: Omnia quaecumque vultis ut faciant vobis
homines, haec et vos facite illis. Haec enim Lex et Prophetoe (Matth. 7.
12). Infinitae namque sunt species, partesque justitiae: quas non modo stylo
persequi, sed cogitatione etiam capere difficillimum est. Quas omnes una ac
brevi sententia comprehendit, et latentem hominum conscientiam, secreto animi
judicio, aut absolvit, aut damnat.
15. Ad omnem igitur actum, ad omne verbum, ad omnem etiam cogitatum,
haec sententia retractetur: quae tibi quasi speculum quoddam paratum, et ad
manum semper positum, qualitatem tuae voluntatis ostendat, ac etiam vel de
injusto opere redarguat, vel de justo laetificet. Quotiescumque enim talem in
alterum habueris animum, qualem in te ab altero servari cupis, aequitatis viam
tenes. Quoties vero talis erga alterum fueris, qualem in te vis neminem: iter
justitiae dereliquisti. En totum illud divinae legis arduum totumque difficile.
En ob quam causam dura imperia Domino reclamamus, et dicimus nos vel
difficultate, vel impossibilitate mandatorum premi. Nec sufficit, quod jussa
non facimus, nisi etiam jubentem injustum pronuntiemus: dum ipsum aequitatis
auctorem, non modo dura et ardua, sed etiam impossibilia praecepisse conquerimur.
Omnia, inquit, quaecumque vultis, ut faciant vobis homines, haec et
vos facite illis. Conjungi vult inter nos, atque connecti, per mutua
beneficia caritatem. Omnesque homines vicario inter se amore copulari, ut id
unoquoque praestante alteri, quod sibi ab omnibus praestari velit: tota
justitia, et praeceptum hoc Dei, communis sit utilitas hominum. Et, o miram
clementiam Domini! o ineffabilem Dei benignitatem! Praemium nobis pollicetur,
si nos invicem diligamus, id est, si nobis ea praestemus invicem, quorum
vicissim indigemus. Et nos superbo simul et ingrato animo, ejus renitimur
voluntati: cujus etiam imperium beneficium est.
16. Nulli unquam omnino detrahas, nec aliorum vituperatione te
laudabilem videri velis: magisque vitam tuam ornare disce, quam alienam
carpere. Ac semper Scripturae memor esto dicentis: Noli diligere detrahere,
ne eradiceris (Prov. 20. 13. juxta LXX). Pauci admodum sunt, qui
huic vitio renuntient, raroque invenies, qui ita vitam suam irreprehensibilem
exhibere velint, ut non libenter reprehendant alienam. Tantaque hujus mali
libido mentes hominum invasit, ut etiam qui procul ab aliis vitiis recesserunt,
in istud tamen quasi in extremum diaboli laqueum incidant. Tu vero hoc malum
ita effuge, ut non modo ipsa non detrahas, sed ne alii quidem detrahenti,
aliquando credas. Nec obtrectatoribus auctoritatem de consensu tribuas: ne
eorum vitium nutrias, annuendo. Noli, inquit Scriptura, consentaneus
esse cum derogantibus adversus proximum tuum, et non accipies super illum
peccatum. Et alibi: Sepi aures tuas spinis, et noli audire linguam
nequam (Eccli. 28. 28). Unde et beatus David, diversas innocentiae
species justitiaeque dinumerans, de hac quoque virtute non tacuit, dicendo: Et
opprobrium non accepit adversus proximos suos (Psal. 14. 4):
propterea quod ipse non solum adversatur, sed etiam persequitur detrahentem.
Ait enim: Detrahentem secreto proximo suo hunc persequar (Psal. 100.
5). Est sane tale hoc vitium, quod vel in primis extingui debeat, et ab eis
qui se sancte instituere volunt, prorsus excludi. Nihil enim tam inquietat
animum, nihil est quod ita mobilem mentem ac levem faciat, quam facile totum
credere, et obtrectatorum verba, temerario mentis assensu sequi. Hinc enim
crebrae dissensiones, hinc odia injusta nascuntur. Hoc est quod saepe de
amicissimis etiam inimicos facit, dum concordes quidem, sed credulas animas,
maliloqua lingua dissociat. At contra, magna quies animi, magnaque est morum
gravitas, non temere de quoquam sinistri aliquid audire. Beatusque est qui ita
se contra hoc vitium armavit, ut apud eum detrahere nemo audeat. Quod si haec
in nobis esset diligentia, ne passim obtrectatoribus crederemus, jam omnes
detrahere timerent: ne non tam alios, quam seipsos viles detrahendo facerent.
Sed hoc ideo malum celebre est, idcirco in multis fervet hoc vitium, quia pene
ab omnibus libenter auditur.
17. Adulatorum quoque assentationes, et noxia blandimenta fallaciae,
velut quasdam pestes animae fuge. Nihil est quod tam facile corrumpat mentes hominum,
nihil quod tam dulci et molli vulnere animum feriat. Unde et quidam sapiens
ait: Verba adulatorum mollia, feriunt autem interiora ventris (Prov.
26. 22). Et Dominus loquitur per Prophetam: Populus meus, qui
beatificant vos, seducunt vos, et semitas pedum vestrorum dissipant (Isai.
3. 12. sec. LXX). In multis, isto maxime tempore, regnat hoc vitium quodque
est gravissimum, humilitatis ac benevolentiae loco ducitur. Eo fit, ut qui
adulari nescit, aut invidus, aut superbus putetur. Est sane grande et subtile
artificium, laudare alterum in commendationem sui, et decipiendo, animum sibi
obligare decepti: quodque hoc maxime vitio agi solet, fictas laudes, certo
pretio vendere. Quae haec tanta est levitas animi, quae tanta vanitas, relicta
propria conscientia, alienam opinionem sequi: et quidem fictam atque simulatam?
Rapi vento falsae laudationis, gaudere ad circumventionem suam, et illusionem
pro beneficio accipere? Tu ergo si vere laudabilis esse cupis, laudem hominum
ne requiras. Illique praepara conscientiam tuam, qui et illuminabit
abscondita tenebrarum, et manifestabit consilia cordium, et tunc laus tibi erit
a Deo (1. Cor. 4. 5).
18. Sit igitur intentus ac vigilans, et adversus peccata semper armatus
animus tuus. Sermo in omnibus moderatus et parcus, et qui necessitatem magis
loquendi indicet, quam voluntatem. Ornet prudentiam verecundia, quodque
praecipuum in feminis semper fuit, cunctas in te virtutes pudor superet. Diu
ante considera, quid loquendum sit, et adhuc tacens provide, ne quid dixisse poeniteat.
Verba tua ponderet cogitatio, et linguae officium animi libra dispenset. Unde
Scriptura dicit: Argentum et aurum tuum confla, et verbis tuis facito
stateram, et frenos ori tuo rectos: et attende ne forte labaris lingua (Eccli.
28). Nunquam malum verbum de ore tuo procedat, quae ad cumulum benignitatis
juberis etiam maledicentibus benedicere. Misericordes, inquit, modesti,
humiles, non reddentes malum pro malo, neque maledictum pro maledicto, sed e
contrario benedicentes (1. Petr. 3. 9).
19. Mentiri vero atque jurare, lingua tua prorsus ignoret, tantusque in
te sit veri amor, ut quidquid dixeris, juratum putes. De quo Salvator ad
discipulos ait: Ego autem dico vobis, non jurare omnino. Et paulo post: Sit
autem sermo vester, est, est: non, non: Quod autem his abundantius est, a malo
est (Matth. 5. 34. 37). In omni igitur actu atque verbo, quieta mens
et placida servetur: semperque cogitationi tuae Dei praesentia occurrat: sit
humilis animus, ac mitis, et adversus sola vitia erectus. Nunquam illum aut superbia
extollat, aut avaritia inflectat, aut ira praecipitet. Nihil enim quietius,
nihil purius, nihil denique pulchrius ea mente esse debet, quae in Dei
habitaculum praeparanda est, quem non auro templa fulgentia, non gemmis altaria
distincta delectant, sed anima ornata virtutibus. Ideo et templum Dei,
sanctorum corda dicuntur, affirmante Apostolo, qui ait: Si quis templum Dei
violaverit, disperdet illum Deus. Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos
(1. Cor. 3. 17).
20. Nihil habeas humilitate praestantius, nihilque amabilius. Haec est
enim praecipua conservatrix, et quasi custos quaedam virtutum omnium: nihilque
est quod nos ita et hominibus gratos et Deo faciat, quam si vitae merito magni,
humilitate infimi simus. Propter quod Scriptura dicit: Quanto magnus es,
humilia te in omnibus, et coram Deo invenies gratiam (Eccli. 3. 20).
Et Dominus loquitur per Prophetam: Super quem alium requiescam, nisi super
humilem, et quietum, et trementem verba mea (Isai. 66. 2)? Verum tu
eam humilitatem sequere: non quae ostenditur, atque simulatur gestu corporis,
aut fracta voce verborum, sed quae puro affectu cordis exprimitur. Aliud est
enim virtutem habere, aliud virtutis similitudinem: aliud est rerum umbram
sequi, aliud veritatem. Multo deformior illa est superbia, quae sub quibusdam
humilitatis signis latet. Nescio enim quomodo turpiora sunt vitia, quae
virtutum specie celantur.
21. Nulli te unquam de generis nobilitate praeponas, neque obscuriores
quasque et humiliore loco natas, te inferiores putes. Nescit religio nostra
personas accipere: nec conditiones hominum, sed animos inspicit singulorum.
Servum et nobilem de moribus pronuntiat. Sola apud Deum libertas est, non
servire peccatis. Summa apud Deum est nobilitas, clarum esse virtutibus. Quid
apud Deum in viris nobilius Petro, qui piscator et pauper fuit? Quid in feminis
beata Maria illustrius, quae sponsa fabri describitur? Sed illi piscatori et
pauperi coelestis regni a Christo creduntur claves. Haec sponsa fabri, meruit
esse mater illius, a quo ipsae claves datae sunt. Eligit enim Deus ignobilia et
contemptibilia hujus mundi (1. Cor. 1. 27), ut potentes ac nobiles ad
humilitatem facilius adduceret. Nam et alias frustra sibi aliquis de nobilitate
generis applaudit, cum universi paris honoris, et ejusdem apud Deum pretii
sint, qui uno Christi sanguine sunt redempti: nec interest qua quis conditione
natus sit, cum omnes in Christo aequaliter renascamur. Nam et si obliviscimur,
quia ex uno omnes generati sumus: saltem id semper meminisse debemus, quia per
unum omnes regeneramur.
22. Cave ne si jejunare aut abstinere coeperis, te putes jam esse
sanctam. Haec enim virtus adjumentum est, non perfectio sanctitatis. Magisque
id providendum est, ne tibi hoc, cum licita contemnas, securitatem quamdam
illicitorum faciat. Quicquid supra justitiam offertur Deo, non debet impedire
justitiam, sed adjuvare. Quid autem prodest tenuari abstinentia corpus, si
animus intumescat superbia? Quam laudem merebimur de pallore jejunii, si
invidia lividi simus? Quid virtutis habet vinum non bibere, et ira atque odio
inebriari? Tunc, inquam, praeclara est abstinentia, tunc pulchra atque
magnifica castigatio corporis, cum est animus jejunus a vitiis. Imo qui
probabiliter ac scienter abstinentiae virtutem tenent, eo affligunt carnem
suam, quo animae frangant superbiam: ut quasi de quodam fastigio contemptus sui
atque arrogantiae, descendant ad implendam Domini voluntatem, quae maxime in
humilitate perficitur. Idcirco a variis ciborum desideriis mentem retrahunt, ut
totam ejus vim occupent in cupiditate virtutum. Jamque minus jejuniorum et
abstinentiae laborem caro sentit, anima esuriente justitiam. Nam et vas
electionis Paulus dum castigat corpus suum, et in servitutem redigit, ne aliis
praedicans ipse reprobus inveniatur (1. Cor. 9. 27), non ad [al. ob]
solam, ut quidam imperiti putant, hoc facit castitatem: non enim huic
tantummodo, sed omnibus omnino virtutibus abstinentia opitulatur. Neque magna
aut tota Apostoli gloria est, non fornicari: sed hoc agit, ut castigatione
corporis, erudiatur animus; quantoque nihil ex voluptatibus concupiscit, tanto
magis possit de virtutibus cogitare: ne perfectionis magister, imperfectum
aliquid in se ostendat: ne Christi imitator, extra praeceptum quicquam aut
voluntatem Christi faciat: neve minus exemplo, quam verbo doceat, cumque aliis
praedicaverit, ipse reprobetur: audiatque cum Pharisaeis: Dicunt enim et non
faciunt (Matth. 23. 3).
23. Apostolici vero et praecepti est, et exempli, ut habeamus rationem,
non conscientiae tantum, sed etiam famae (Rom. 12. 17). Non superfluum
et a fructu vacuum, gentium magister hoc docet: vult enim etiam extraneos ad
fidem homines, per fidelium opera proficere, ut religionem ipsam religionis
disciplina commendet. Et ideo sicut luminaria in mundo lucere nos jubet, in
medio nationis pravae et perversae, ut incredulae mentes errantium, ex
nostrorum actuum lumine, ignorantiae suae tenebras deprehendant. Unde et ipse
ad Romanos ait: Providentes bona non solum coram Deo sed etiam coram
hominibus (Rom. 12. 17). Et alibi: Sine offensione estote
Judaeis, et gentibus, et Ecclesiae Dei, sicut ego per omnia omnibus placeo, non
quaerens quod mihi utile est, sed quod multis (1. Cor. 10. 32. 33).
Beatus est qui tam sancte, tamque graviter disposuit vitam suam, ut de eo
sinistri aliquid ne fingi quidem possit: dum adversus obtrectatorum libidinem
pugnat meriti magnitudo nec fingere quisquam ausus est, quod a nullo putat esse
credendum. Quod si id assequi difficile atque nimis arduum est, saltem hanc
adhibeamus vitae nostrae diligentiam, ne malae mentes occasionem inveniant
detrahendi. Ne ex nobis scintilla procedat, per quam adversus nos sinistrae
famae flamma confletur. Alioqui frustra irascimur obtrectatoribus nostris si
eis ipsi obtrectandi materiam ministramus. Si autem nobis diligenter atque sollicite
omnia ad honestatem providentibus, cunctisque actibus nostris timorem Dei
praeferentibus, illi nihilominus insaniunt: consoletur nos conscientia nostra,
quae tunc maxime tuta est, tunc optime secura est, cum ne occasionem quidem
male de se sentiendi dedit. Illis enim vae dicitur per Prophetam, qui
dicunt quod bonum est malum: qui lucem appellant tenebras: et quod dulce est,
amarum vocant (Isai. 5. 20. juxta LXX). Nobis ergo Salvatoris
aptabitur sermo: Beati estis cum vobis maledixerint homines, mentientes (Matth.
5. 11). Nos modo agamus, ut male de nobis nemo loqui absque mendacio
possit.
24. Ita habeto sollicitudinem domus, ut aliquam tamen vacationem animae
tribuas. Eligatur tibi opportunus, et aliquantum a familiae strepitu remotus
locus, in quem tu velut in portum, quasi ex multa tempestate curarum te
recipias, et excitatos foris cogitationum fluctus, secreti tranquillitate
componas. Tantum ibi sit divinae lectionis studium, tam crebrae orationum
vices, tam firma et pressa de futuris cogitatio, ut omnes reliqui temporis
occupationes facile hac vocatione compenses. Nec hoc ideo dicimus, quo te
retrahamus a tuis: imo id agimus, ut ibi discas, ibique mediteris, qualem tuis
praebere te debeas.
25. Familiam tuam ita rege et confove, ut te matrem magis tuorum, quam
dominam videri velis, a quibus benignitate potius, quam severitate exige
reverentiam. Fidelius et gratius semper obsequium est, quod ab amore, quam quod
a metu proficiscitur. Praecipue autem in conjugio venerabili atque immaculato
Apostolicae regulae ordo teneatur.
26. Servetur in primis viro auctoritas sua, totaque a te discat domus,
quantum illi honoris debeat. Tu illum dominum obsequio tuo, tu magnum illum tua
humilitate demonstra, tanto ipsa honoratior futura, quanto illum amplius
honoraveris. Caput enim, ut ait Apostolus, mulieris est vir (Ephes.
5. 23): nec aliunde magis reliquum corpus ornatur, quam ex capitis
dignitate. Unde idem alibi dicit: Mulieres subditae estote viris, sicut
oportet in Domino (Coloss. 3. 18). Sed et beatus Petrus Apostolus
ait Similiter autem mulieres subditae sint viris, ut et si qui non credunt
verbo, per mulierum conversationem, sine verbo lucrifiant (1. Petr. 31).
Si ergo etiam gentilibus maritis debetur honor jure conjugii, quanto magis reddendus
est Christianis.
27. Atque ut ostendat, quibus ornamentis etiam viris junctae femine
decorari debeant, ait: Quarum sit non extrinsecus capillatura, aut
circumdatio auri, aut vestimentorum cultus, sed qui absconditus cordis est homo
in incorruptibilitate quieti et modesti spiritus, qui est in conspectu Dei
locuples. Sic enim aliquando et sanctae mulieres sperantes in Domino, ornabant
se, subjectae propriis viris, sicut Sara obediebat Abrahae, Dominum suum vocans
(Ibid. 3. et seqq.). Haec autem praecipiens, non eas jubet squalere
sordibus, et horrentibus pannorum assumentis tegi, sed immoderato cultui, et
nimis exquisito interdicit ornatui, simplicemque commendat ornatum atque
habitum. De quo et vas electionis ait: Similiter autem et mulieres in habitu
ornato, cum verecundia et sobrietate: ornantes se non in tortis crinibus, aut
auro, aut margaritis, vel veste pretiosa, sed quod decet mulieres, promittentes
castitatem per opera bona (1. Tim. 2. 9. 10).
28. Reperi vero te miro fidei ardore succensam, aliquot jam ante annos
continentiam proposuisse, et reliquum vitae tuae tempus pudicitiae consecrasse.
Magni hoc animi signum, et perfectae virtutis indicium est, renuntiare subito
expertae voluptati, fugere notas carnis illecebras, et calentis adhuc aetatis flammas
fidei amore [al. ardore] restinguere. Sed illud quoque simul didici,
quod me non mediocriter angit ac stimulat, te videlicet tantum hoc bonum,
absque consensu et pacto viri servare coepisse, cum hoc Apostolica omnino
interdicat auctoritas, quae in hac duntaxat causa, non modo uxorem viro, sed
etiam virum uxoris subjecit potestati. Uxor, inquit, sui corporis
potestatem non habet, sed vir. Similiter autem et vir potestatem non habet sui
corporis, sed mulier (1. Cor. 7. 4). Tu vero quasi oblita foederis
nuptialis, pactique hujus ac juris immemor, inconsulto viro vovisti Domino
castitatem. Sed periculose promittitur quod adhuc in alterius potestate est. Et
nescio quam sit grata donatio, si unus offerat rem duorum Multa jam per
hujuscemodi ignorantiam et audivimus, et vidimus scissa conjugia, quodque
recordari piget, occasione castitatis adulterium perpetratum. Nam dum una pars
se etiam a licitis abstinet: altera ad illicita delapsa est. Et nescio in tali
causa, quis magis accusari, quis amplius culpari debeat, utrum ille qui
repulsus a conjuge fornicatur, an illa quae repellendo a se virum, eum
fornicationi quodammodo objicit. Atque ut super hac causa, quid veritas habeat,
agnoscas, pauca mihi de divina auctoritate ponenda sunt. Apostolicae doctrinae
regula nec cum Joviniano aequat continentiae opera nuptiarum, nec cum Manichaeo
conjugia condemnat. Ita vas electionis ac magister gentium, inter utrumque
temperatus incedit ac medius, ut remedium incontinentiae indulgeat, et ad
praemium provocet continentiam. Totusque in hac causa ejus hic sensus est, ut
ex utriusque sententia proponatur castitas, aut certe ab utroque debitum
commune solvatur.
29. Sed ipsa jam Apostoli verba ponamus, totamque hanc causam a sui
principio retractemus. Loquitur enim ad Corinthios: De quibus autem
scripsistis mihi: bonum est homini mulierem non tangere (1. Cor. 7. 1).
Et quanquam hic laudaverit castitatem, tamen ne aliquibus videatur prohibere
conjugia, subjungit. Propter fornicationem autem unusquisque suam uxorem
habeat. Uxori vir debitum reddat: similiter autem et uxor viro. Mulier autem
sui corporis potestatem non habet, sed vir. Et vir sui corporis
potestatem non habet, sed mulier. Nolite fraudare invicem (Ibid. et
seqq.) Ac rursus, ne tanta pro nuptiarum parte dicendo, videretur excludere
castitatem, sequitur: Nisi forte ex consensu ad tempus, ut vacetis orationi.
Et statim quasi recusat hoc, quod dixit, ad tempus: ne non tam
perpetuam, quam temporalem ac brevem continentiam docere videatur. Ait enim: propter
incontinentiam vestram. Hoc autem dico secundum indulgentiam, non secundum
imperium. Unde hoc quod dixit, ad tempus, docet meditationem debere
fieri castitatis, ut per certa intervalla temporum quasi exploratis
continentiae suae viribus, sine periculo utrique promittant, quod semper est ab
utroque servandum. Quid vero absolute velit, manifeste dicit: Volo autem
omnes homines esse sicut meipsum, id est, in jugi ac perpetua castitate
vivere.
30. Vides ne quam caute quam provide, quam sine ullius occasione
scandali, magister firmaverit de castitate sententiam, nolens tantum bonum in
unius temeritate nutare, quod ligare et confirmare debet consensus amborum? Et
revera, quid ea castitate firmius est, quidve tutius, quam quae ex duorum
coepta sententia, ab utroque velut in commune servatur? Nec de se tantum pars
altera sollicita, mutuo se ad virtutis animet perseverantiam. Hoc enim, sicut
alia quoque bona, non tantum coepisse, sed perfecisse laudandum est. Jamdudum,
ut intelligis, scopuloso difficilique in loco versatur oratio, nec audet in
alterutram declinare partem, dum aequaliter utrumque formidat, sed ex nostra
difficultate tuum agnosce discrimen, maluimus enim te contristare forsitan vera
dicendo, quam ficta adulatione decipere. Duplex, ut vides, malum, aequale et
anceps periculum est: ex utroque arctaris, ex utroque constringeris. Contemnere
omnino virum atque despicere, aperta contra Apostoli sententiam est: perdere
vero tanti temporis castitatem, et Deo non reddere quod promiseras, timendum,
atque metuendum est. Ut vulgo dicitur: Facile ex amico inimicum facies, cui
promissa non reddas. Sic enim Scriptura dicit. Quod si voveris votum Domino
Deo, non moreris reddere illud: quia quaerens quaerit illud Dominus Deus abs
te, et erit tibi in peccatum (Deut. 23. 21. sec. LXX. et Eccl. 5. 3).
Ait ergo: Debitam honorificentiam viro exhibe, ut ex utroque Domino debitum,
quod vovisti, reddere possis. De cujus conscientia non diffidimus, si paululum
exspectasses: non quod te a bono castitatis retrahamus, sed hujus animum ad
castitatis oraculum totis viribus incitemus; ut voluntarium sacrificium offerat
Deo, in odorem suavitatis: ut exuta mens a cunctis retinaculis mundanis, atque
corporalibus voluptatibus sit: ut valeas plenius inhaerere Dominicis
praeceptis. Quod tamen, ne quid a nobis negligenter esse dictum arbitreris,
divinarum Scripturarum testimoniis edocuimus, sicut etiam. Apostolus dicit: Et
erunt duo in carne una (1. Cor. 6. 16. 17); jam non una caro (Matth.
19. 6), sed unus spiritus (1. Cor. 6. 17).
31. Hoc sacramentum magnum est, arduumque est iter castitatis: sed
magna sunt praemia, vocatque nos Dominus in Evangelio dicens: Venite
benedicti Patris mei, possidete praeparatum vobis regnum ab origine mundi (Matth.
35. 34). Idem ipse Dominus dicit: Venite ad me omnes, qui laboratis, et
onerati estis; et ego vos reficiam. Tollite jugum meum super vos, et discite a
me, quia mitis sum, et humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris;
jugum enim meum suave est, et onus meum leve. Dicit enim idem Dominus iis,
qui ad sinistram ejus erunt: Discedite a me maledicti in ignem aeternum, quem
praeparavit Pater meus diabolo, et angelis ejus (Matth. 25. 41): nescio
vos, operarii iniquitatis. Erit ibi fletus et stridor dentium. Illi utique
omnes plangent, illi lugebunt, qui ita curis se vitae praesentis involvunt, ut
obliviscantur futuram; quos somno quodam ignorantiae, et malae securitatis
oppressos fluctibus, Domini comprehendet adventus: unde ipse, in Evangelio ait:
Attendite vobis, ne forte graventur corda vestra in crapula, et ebrietate, et
curis hujus vitae: ne forte superveniat in vos repentina dies illa, tanquam
laqueus enim superveniet in omnes, qui sedent super faciem omnis terrae (Luc.
21. 34. 35). Et rursum: Vigilate, et orate, nescitis enim, quando tempus
sit (Matth. 24. 42. et 25. 13). 32. Beati sunt, qui ita exspectant,
ita illum speculantur diem, ut se ad eum quotidie praeparent, qui non de
praeterita sibi justitia blandientes, secundum Apostolum, per dies singulos
in virtute renovantur (2. Cor. 4. 16). Justitia enim justi non
proderit ei, a quo die justus esse desierit. Sicut etiam iniquo non
nocebit iniquitas, sua a die, quo se ab iniquitate converterit (Ezech.
18. 24). Nec sanctus ergo securus esse debet, quamdiu in hujus vitae agone
versatur; nec desperare peccator, qui, secundum praedictam Prophetae
sententiam, uno die justum se efficere potest; sed totum, quo tenditur, spatium
vitae tuae est, ut peragere possis justitiam; nec de praeterita justitia
confidens, remissior efficiaris; sed sicut dicit Apostolus, Posteriora
obliviscens, ad ea autem, quae anteriora sunt, me extendens, ad destinatum
persequor bravium supernae vocationis, sciens scriptum esse cordis inspectorem
Deum (Phil. 3. 15. et Prov. 24. 12). Et idcirco satagit, ut animam
mundam habeat a peccato. Propter quod scriptum est, omni custodia serva cor
tuum (Prov. 4. 23). Et iterum: Diligit Dominus munda corda.
Accepti autem sunt ei omnes immaculati (Prov. 11. 20. juxta LXX).
Idcirco age, ut ordines reliquum tempus vitae tuae sine offensa, ut possis secure
canere cum Propheta: Perambulam in innocentia cordis mei, in medio domus
meae (Psal. 100. 2). Et iterum: Introibo ad altare Dei, ad Deum,
qui laetificat juventutem meam (Psal. 42. 4). Quia inchoasse non
sufficit; sed perfecisse justitia est.
Epistola CXLIX
(al. inedita)
Hieronymi
De solemnitatibus Paschae. Hebraeorum dies festos edisserit,
eosque minime observari debere post Evangelium docet.
1. De solemnitatibus et Sabbatis, Neomeniis, quae in Lege a Domino
praecipiuntur observari, tuae caritatis imperio cogente, dicturi, quid secundum
litteram reprobari, vel quid spiritualiter observari debeat: prius cogimur
amatoribus litterae adversariisque veritatis respondere; quos cum meo jure
possim repercutere magis eos blande leniterque alloquens ad agnitionem
veritatis venire cupio, qui cum radicum amarum corticem ruminare cupiunt, poma
expuunt, pulveremque auri mirantes, formata metalla despiciunt. Qui etsi
secundum litteram Legis observari cuncta contendunt, velamine posito super
faciem Moysi, spiritus veritatis luce illuminari nequeunt, quos etsi veritati
non acquieverint, hirci tamen more emissarii, humero nostrae patientiae parati
ad satisfactionem de ea quae in nobis est fide (1. Pet. 3. 15), ad
eremum suae perditionis, et lavare postea vestimenta, ne contagione haeretici
sensus polluti remaneant. Nos autem in initio hujus opusculi exemplo Jeremiae
docti, evellere prius, destruere, et postea plantare et aedificare proponimus.
2. De Scripturis prius ostendere cupientes, quomodo hae feriae Domini,
quae praecipiuntur Loge servari, non umbra, sed spirituali observantia
celebrantur. Et siqui imbecillitatis nostrae auctoritatem parvipendere
voluerint, Prophetas audiant, qui provido patrocinio providentes harum
reprobationum Evangelii tempore aperta voce praedixerunt. Imo in eis Domino
proloquente: Dies festos vestros, et Neomenias, et Sabbatha audit anima mea.
Et haec se Dominus non mandasse pronuntiat, cum ipsum in Lege haec praecepisse
manifestum est. In quibus verbis quid aliud ostenditur, quod cum Christo finis
Legis advenerit, ea secundum litteram custodiri non mandaverit? De sacrificiis
autem per alium Prophetam loquitur. Non in sacrificiis tuis arguam te.
Holocausta autem tua in conspectu meo sunt semper, neque de gregibus tuis
hircos, et reliqua usque, aut sanguinem hircorum potabo. Quibus
verbis Apostolus eodem spiritu repletus conveniens ait: Nemo vos seducat in
esca aut in potu, aut in parte diei festi, aut Neomeniae, aut Sabbati quod est
umbra futurorum et reliqua. Quibus verbis luculentissime declarat in his
sive diebus temporaliter, sive escis carnalibus observatis, nihil aliud quam
vanissimam umbram, et erroris seditionem invenire poterit [al. inveniri
posse]. Et Dominus Jesus Christus in Evangelio Sabbatum solvere declaravit
cum paralytico praeceperat: Tolle grabatum tuum, quod lege prohibitum,
videlicet onera in Sabbato portari, manifestum est. Solvit et Scenopeiam,
quando dicebat: Non ascendam ad diem festum hunc; ac si dixisset, in hac
hujus festivitatis observantia honoris mei gloria non ascendet.
3. De Pascha autem tanquam maximo sacramento salutis nostrae, paulo
latius aliquid dicturus, etiam si non est hujus temporis cuncta disserere,
prius ostendere volo, quibus, vel quantis rationibus phase Domini custodiri
praecipitur. Mense primo, X. die mensis agnus anniculus immaculatus segregari,
et servari usque ad XIII. et XIV. a Domino praecipitur per Moysen occidi ab
universo coetu filiorum Israel ad vesperum. Quas rationes ipse Dominus verus
agnus cum ad vesperum Pascha progreditur aliquas permanere volens custodivit,
aliquas non servari cupiens, commutavit. Qui cum in primo mense secundum
praeceptum legis immolari dignatus est, et XIII. nullo modo praevenire suae
passionis tempora permisit. Aliqua tamen contra figuram fecisse narrat
Evangelium, quia cum a Juda traderetur Judaeis, XI. die mensis primi tentus
est. Et cum sui corporis et sanguinis sacramenta dare in sua vita, et
discipulis suis dignatus fuerit, hoc contra figuram fecisse monstratur. Cum
ille agnus igitur in typo Christi Pascha occidi praecipitur assatus igni cum
capite et pedibus, et interanea post suam occisionem consumi a populo
mandaretur. Hoc autem, ut mihi videtur, propter duas rationabiles causas
Dominus fecisse cognoscitur, ne cum Pascha cum discipulis manducaret, nisi
postea sacrificium commutasset, dicens: Hoc est corpus meum (Matth.
26. 26); sic etiam postea observari debere crederetur. Haec autem altera,
ut opinor, causa, ut corpus Domini integrum et suum sanguinem in se continens
ante passionem cernerent, hoc corpore spiritualiter refici crederent, et sic
etiam nunc a nobis credi debeat. Et hoc etiam intueri debemus, quod non in XIV.
die ad vesperum, ut lex praecipit, ille agnus Dei, qui tollit peccata mundi,
et Pascha nostrum immolatus est Christus (2. Cor. 5); sed XV.
die, in quo manifestum est diem festum Judaeorum cum suo sacrificio a Domino
esse solutum. Sed quid in hoc intelligere debemus, quod prius figurat agni
carnes comedere, et postea sui corporis cibo nostros Apostolos reficit, et post
Judaeorum typicum Pascha immolatus est Christus? Hoc, ut opinor, non ut veritas
figuram; sed figura veritatem praecederet, quia non prius quod spiritale, sed
quod animale, deinde quod spiritale unde electa, et amica sponsa Christi
universalis Ecclesia anathematizat eos qui cum Judaeis in festivitate paschali
XIV. celebrari definiunt, et Sabbata, et caetera hujus umbralis observantiae,
et hoc tantum observare dignatus est quod Dominus ut in primo mense post XIV.
diem paschalem festivitatem praecedente una Sabbatorum celebrari sine ulla
ambiguitate censuerit, licet in hoc veritas Ecclesiae orta est: aliis sufficere
credentibus, ut non in XIV. cum Judaeis Pascha celebrarent, alii hoc fortiter
cauteque custodiant, ut immolationem veri agni Dei, qui tollit peccata mundi
ante XIV. celebrare non audeant secundum illud legale praeceptum, quod et
Dominus ad passionem veniens minime contempsit, observabitis eum usque ad
XIV (Exod. 13. 6); quae nunc maxime Ecclesia auctoritatem Sedis
Apostolicae sequens observat. Sed haec deserentes, quia non est hujus temporis
per singula discuti, ad spiritalem intelligentiam mentis aciem commutamus,
quibus praecipitur mense novorum XIV. die mensis paschalis agni carnes
comedere, ut nobis nascentibus ob bonorum operum fructus, cum Decalogi a nobis
verba completa fuerint, in Evangelii perfectione quaterno numero consistentes
carnes nostri agni in vespere mundi, in quo finis saeculorum pervenit, non
tenebratis cordibus, Spiritu Sancto noctem nostram illuminante, comedamus.
4. De Sabbato, et VI. diebus operari praecipitur; in VII. autem hoc est
Sabbato, ab omni opere servili prohibemur. Per senarium autem numerum perfectio
operum designatur, quia VI. diebus fecit Dominus coelum et terram. In Sabbato
autem omne opus servile, hoc est peccatum, operari prohibemur, quia qui
facit peccatum, servus est peccati (Joan. 8. 34), ut cum in
praesenti saeculo perfectionem operum compleverimus, non obdurantes corda
nostra in veram requiem, quae contumacibus denegata est, pervenire mereamur
Domino per David dicente: Si intrabunt in requiem meam (Ps. 49. 11).
De quinquagesimo ab altero die Sabbati VII. hebdomadas plenas numerare nobis
lege praecipitur usque ad alteram diem expletionis hebdomadae VII. id est
quinquagesimum diem in quo primitiae offeruntur, quae denumeratio perfectionis
plena per septenarium numerum et quinquedecies et X. quinquies in hoc
significare puto, ut per quinquagenarium, qui remissionem in se continet, per
caritatem, quae septiformi spiritu gratiae superveniente diffusa est in
cordibus nostris, et quinque nostri corporis sensus legi Dei subditos habeamus.
Quae verba Decalogum in se continent et per caritatem, ut dixi, quae caritas
operit multitudinem peccatorum (I. Pet. 4. 8), et sic sacrificium
novum Domino ex omnibus habitationibus nostris in usum nostri Sacerdotis cum
pacificis nostris victimis cedentes offerimus, si cum Domino pacem fecerimus
offerentes spirituales hostias acceptabiles Deo per Jesum Christum, qui panes
primitiarum terrae nostrae etsi fermentatos, tamen sibi consecratos comedit
sibi Pontifex, qui coelum penetrans possit compati infirmitatibus nostris, et
cum apud Patrem advocatum habeamus cum opera quae fermento fragilitatis nostrae
fermentata in usum hujus Sacerdotis manu orationis elevata cedent per viscera
misericordiae, devorat, quae odorem suavitatis Deo praebent, sed magis
indulgentiam exigunt.
5. De Scenophegia et in fine anni solaris apud Hebraeos idem VII.
mense, quando congregantur fructus in horrea, sive in cellaria, tunc solemnia
celebrare lege praeceptum est, id est primo die tubarum X. die expletionum
celebrare debere Sabbata, et XV. die per dies VII. usquedum finiantur, VIII.
tabernaculorum feriae esse praecipiuntur. His autem fortasse significare
potest, ut quia nos in fine saeculi trinae invocationis Sacramento simus
consecrati tuba, praedicationis Evangelii fidem et aspersionem Sanguinis Jesu
Christi, in quo vera propitiatio est finito legis tempore dicere non cessamus,
et congregatis bonorum operum fructibus ab omni opere malo quiete per
septiformis spiritus gratiam persecutione substenta in octavae beatitudinis
numerum pervenire mereamur. Quod tamen per jejunii et orationis laborem fieri
non est dubium, quia et affligi animas lege praecipitur. 6. De Neomeniis: in
Neomenia buccinare tuba praecipitur, id est nova luna, quia qui in lumine
scientiae illuminatus est praedicare aliis, cessare non debet, quod Paulus
scientiae Christi fulgore illuminatus observare minime contempsit, praedicans
in Synagogis. Pauca dicere decreveram, quae cum hostiae veri Pontificis in se
figuram continent a nobis etiam Domino spiritualiter offerri debent. Per
vitulum enim labor noster, per ovem innocentia, per hircum mortificatio
fornicariae voluptatis, per capram, quae in sublimi pascitur, vita theorica,
per arietem autem praedicationis, quae agnos bono pastori generat, per virtutem
castitatis solitariae mentis nemini praeter Christum junctae, per columbam
perspicacia intuitus sacramentorum, per panem soliditas praeceptorum, per
similam sinceritas vitae, per vinum et sal veritas praedicationis, per oleum fomenta
caritatis intelliguntur. Quae omnia sive festa, sive sacrificia in uno loco
celebrari et offerri. Lex jubet, quia tunc omnia prosunt, cum in unitate
Ecclesiae sine ullo schismatis erroro peraguntur. Haec pauca in abysso multa
legis praecepta disserens, hanc sorbitiunculam diviti pauper, peregrinus civi
praebere non timui, perfecta dilectio foras mittit timorem (1 Joan.
4. 8): credens etiam hoc, O venerabilis Papa, quod plus valet obedientia
cum fide, quam facultas humani ingenii. Haec autem et a te postulata et a me
dicta sunt propter eos, qui, cum in superficie Christiani videantur, per
judaici sensus impietatem corpus Christi Ecclesiam suis schismatibus scindere
non metuunt. Haec sub brevitate transcurrimus, quae si per omnia tractarentur,
grande volumen poscerent, quod in hujus temporis otium exigit. Ora pro me,
venerabilis Papa.
Epistola CL
Procopii ad Hieronymum
Procopius Hieronymo.
"Iterum Aegyptus et mollities, nosque tibi pauperes, et absentium ratio
nulla. Nihil est istud, rideas modo auro fluentem spectans Nilum. Etiamsi magis
etiamnum attolas supercilium, contemptum omnino patiemur. Erit enim tempus cum
iterum videbis Elusam, et flebis arenam disjectam ventis et radice tenus
vastantem [vites. Peregrinae aliquae et mari advenientes Nymphae et Jupiter]
pluvius ibi nusquam. Tunc quidem ipse ridebo et subsannabo fortunam. Tu vero me
nunc abjectum, tum beatum putabis. Verumtamen dum tibi Nilus deliciis vivere
permittit, scribe tantummodo, et nos minutos et velut quosdam humo prorepentes
appelles. Sic enim et te scribente fruemur, et tuam superbiam futuri
exspectatione mollius feram.
Index
|